Vụ án kế toán Temenos và cáo buộc “nấu cháo sổ sách” quá đà
Temenos AG – cái tên từng được xem là biểu tượng của ngành phần mềm ngân hàng Thụy Sĩ – đã xây dựng danh tiếng suốt ba thập kỷ nhờ công nghệ tiên tiến và tốc độ tăng trưởng ấn tượng. Nhưng đằng sau những con số sáng bóng và lời hứa “đổi mới không ngừng” là một câu chuyện khác: nơi những báo cáo tài chính được dàn dựng tinh vi, hợp đồng bị ghi lùi ngày, doanh thu được kéo về trước hạn, và các khoản đầu tư vòng tròn được biến hóa thành lợi nhuận.
Khi tấm màn kế toán rơi xuống, Temenos không chỉ đối mặt với khủng hoảng niềm tin, mà còn trở thành ví dụ điển hình cho cách một đế chế công nghệ có thể tự đánh mất mình trong trò ảo thuật tài chính do chính mình tạo ra. Cùng Cú Thông Thái khám phá vụ án kế toán Temenos trong bài viết sau!
Vị thế hoàn hảo của Temenos trước khi bão tố ập đến
Temenos AG – cái tên từng được ngưỡng mộ trong giới công nghệ tài chính Thụy Sĩ – dường như đã nắm trong tay mọi yếu tố của một câu chuyện thành công. Được thành lập năm 1993, niêm yết trên sàn SIX Swiss từ tháng 6 năm 2001, công ty trở thành biểu tượng của phần mềm ngân hàng toàn cầu, với người lèo lái là Andreas Andreades – một CFO bước lên ngai CEO.
Thế nhưng, đằng sau những con số sáng lóa ấy, ít ai ngờ rằng công ty này đang giấu một mê cung kế toán phức tạp, nơi doanh thu, lợi nhuận và đạo đức dần bị hòa lẫn vào ảo ảnh.
Một đế chế tỏa sáng
Vào thời điểm trước khi bê bối nổ ra, Temenos có vốn hóa thị trường lên tới 7.5 tỷ USD (~6.6 tỷ CHF), tự tin tuyên bố mình là công ty phần mềm lớn thứ ba ở Châu Âu. Công ty phục vụ 3000 khách hàng tại 150 quốc gia, gián tiếp cung cấp dịch vụ cho 1.2 tỷ người dùng – trong đó có những cái tên nặng ký như PayPal, Nordea Bank, Bank of Ireland.
Doanh thu sơ bộ năm 2023 đạt 1 tỷ USD, trong đó có 423.7 triệu USD đến từ phí bảo trì hệ thống của các khách hàng cũ.
Hào quang từ “R&D” và định giá siêu cao
Temenos luôn tự hào tuyên bố rằng họ chi 20% doanh thu cho R&D, “gấp đôi đối thủ gần nhất” – một cam kết khiến nhà đầu tư tin rằng sản phẩm của họ “sẽ không bao giờ trở thành legacy”.
Nhờ niềm tin đó, cổ phiếu Temenos luôn được định giá cao ngất: cao hơn 76% về EPS, 41% về EV/Revenue và 59% về EV/EBITDA so với các đối thủ, dù tăng trưởng doanh thu đã chững lại từ 2019 và lợi nhuận năm 2022 giảm mạnh (doanh thu giảm 2%, EPS giảm 34%).
Trong khi các quỹ lớn như Baillie Gifford, Fidelity, Fundsmith âm thầm gom cổ phần, các giám đốc Temenos lại có hành vi ngược lại: bán ra 1.1 tỷ USD cổ phiếu trong thập kỷ qua, chỉ mua vào 26 triệu USD. Đáng ngờ hơn, phần lớn các đợt bán này trùng khớp với chương trình mua lại cổ phiếu của công ty. Một ván cờ tài chính khéo léo – hay một sự dàn dựng tinh vi?
Cuộc điều tra: Giải mã chiếc hộp đen kế toán
Sau 4 tháng điều tra, phỏng vấn 25 cựu nhân viên và lãnh đạo cấp cao, bức màn dần hé mở. Những kỹ thuật kế toán được hé lộ giống như thủ thuật của một ảo thuật gia: giao dịch vòng (roundtripped revenue), hợp tác giả mạo, ghi nhận doanh thu sớm, ghi lùi ngày hợp đồng, và vốn hóa quá mức chi phí R&D.
1. Giao dịch vòng – Khi doanh thu tự mua chính mình
Tháng 10 năm 2021, Temenos công bố một “thỏa thuận chiến lược” với fintech Mbanq có trụ sở tại Mỹ. Thông báo được đưa ra đầy tự hào: Mbanq sẽ mua phần mềm và dịch vụ Temenos trị giá 20 triệu USD. Thỏa thuận được quảng bá như bước tiến đột phá của Temenos trong mảng ngân hàng dưới dạng dịch vụ (Banking-as-a-Service, BaaS).
Nhưng điều mà nhà đầu tư không hề biết, là phía sau ánh đèn của buổi công bố ấy, đã tồn tại một dòng tiền ngầm luân chuyển theo vòng tròn – nơi Temenos vừa là người bán, vừa là người tài trợ cho chính khách hàng của mình.
Chi tiết giao dịch và sự bất thường
Theo lời kể của một cựu giám đốc điều hành cấp cao, Temenos bí mật rót vào Mbanq một khoản đầu tư trị giá $19.9 triệu USD – gần tương đương với giá trị hợp đồng – dưới hình thức convertible note (trái phiếu chuyển đổi) vào tháng 6 năm 2021, tức bốn tháng trước khi hợp tác được công bố công khai.
Các tài liệu nội bộ và nhân chứng xác nhận rằng hai giao dịch này được ký cùng ngày, cùng giờ. Một cựu giám đốc nói thẳng: “Mbanq không thể ký nếu không có tiền. Và Temenos đã đảm bảo họ có tiền — bằng chính khoản đầu tư đó.”
Nói cách khác, Temenos đã đưa tiền cho Mbanq để Mbanq mua lại phần mềm Temenos, qua đó tự tạo ra doanh thu cho chính mình. Đây là một hình thức “roundtripped revenue” kinh điển – nơi doanh thu chỉ là kết quả của một vòng luân chuyển tài chính khép kín, chứ không hề có giá trị kinh tế thực.
Mục đích kế toán và động cơ lợi nhuận
Tại sao Temenos phải làm vậy? Câu trả lời nằm ở áp lực lợi nhuận quý – thứ luôn ám ảnh các công ty niêm yết. Việc đạt hoặc vượt kỳ vọng của giới phân tích giúp cổ phiếu giữ được định giá cao vượt trội (premium valuation), điều mà Temenos từng tự hào.
Doanh thu từ hợp đồng Mbanq – dù là “doanh thu ảo” – lại được ghi nhận như doanh thu thật trong báo cáo tài chính, giúp công ty đạt mục tiêu tăng trưởng quý, đồng thời che mờ các dấu hiệu suy giảm doanh số thực.
Về bản chất, đây là một hình thức “giao dịch tự tạo”, trong đó công ty bỏ tiền túi ra để mua chính sản phẩm của mình thông qua bên trung gian. Trên báo cáo tài chính, con số $20 triệu USD hiện lên như doanh thu, nhưng không hề có dòng tiền thuần chảy vào công ty – một ảo ảnh kế toán được dàn dựng tỉ mỉ.
Chiến lược “che giấu” kéo dài hơn một năm
Quan trọng hơn cả, Temenos đã không tiết lộ khoản đầu tư này cho cổ đông hoặc thị trường tại thời điểm công bố thỏa thuận với Mbanq. Phải đến tháng 12 năm 2022 – hơn một năm sau – công ty mới mập mờ đề cập đến một “khoản đầu tư thiểu số” mà không chỉ rõ liên quan đến Mbanq.
Chỉ khi cuộc điều tra độc lập được khởi động, sự thật mới bị buộc phải phơi bày. Báo cáo kiểm tra xác nhận rằng Temenos thực hiện các giao dịch bán giấy phép phần mềm “tại cùng thời điểm” với các khoản đầu tư vào Mbanq – cụ thể vào tháng 6/2021 và 9/2022.
Đây là bằng chứng then chốt, chứng minh rằng doanh thu từ hợp tác Mbanq không hề phát sinh từ nhu cầu thật của khách hàng, mà chỉ là sản phẩm của sự dàn dựng tài chính có chủ đích.
Loại giao dịch này không chỉ vi phạm chuẩn mực kế toán IFRS về ghi nhận doanh thu (vì thiếu “bản chất kinh tế thực”), mà còn có thể cấu thành hành vi gian lận báo cáo tài chính, nếu bị chứng minh rằng ban lãnh đạo cố ý che giấu thông tin với nhà đầu tư.
Về mặt kiểm toán, hành vi roundtripping làm sai lệch chỉ tiêu doanh thu, lợi nhuận gộp, và dòng tiền từ hoạt động kinh doanh (Operating Cash Flow), khiến báo cáo tài chính phản ánh hiệu suất ảo.
Nếu khoản $19.9 triệu USD này được loại bỏ, doanh thu quý liên quan có thể sụt giảm tương ứng, và mức tăng trưởng được báo cáo có thể chuyển từ dương sang âm – một cú đảo ngược hoàn toàn trong mắt thị trường.
2. Ghi nhận doanh thu sớm – Trò kéo dài quý tài chính
Đối với một công ty niêm yết, không gì quan trọng bằng đạt chỉ tiêu doanh thu quý. Với Temenos, khi tốc độ tăng trưởng tự nhiên chững lại, đặc biệt sau năm 2019, ban lãnh đạo đã phải đối mặt với một nghịch lý: làm sao giữ đà tăng trưởng ảo, trong khi doanh số thực đang co lại?
Theo nhiều cựu nhân viên và giám đốc điều hành, chính CEO Andreas Andreades và cựu CEO Max Chuard là những người trực tiếp thúc ép bộ phận kinh doanh “kéo” doanh thu về trước hạn. Họ không nói “hãy gian lận”, nhưng mọi người hiểu thông điệp: “chúng ta phải đạt mục tiêu bằng mọi giá.”
Chiêu thứ nhất: Gia hạn hợp đồng sớm – Doanh thu của tương lai
Temenos thường thuyết phục khách hàng gia hạn hợp đồng bảo trì hoặc dịch vụ trước thời hạn, bằng cách đưa ra chiết khấu sâu bất thường. Cách làm tưởng vô hại này lại có tác động lớn: doanh thu đáng ra thuộc về quý sau hoặc năm sau bị kéo ngược lại để ghi nhận ngay trong kỳ hiện tại. Kết quả là doanh thu ngắn hạn trông rực rỡ, nhưng doanh thu tương lai bị “rút cạn” – giống như rút máu của năm sau để tô hồng năm nay.
Một nhân chứng mô tả quá trình này như “kéo dài quý tài chính” – nơi ranh giới thời gian bị bẻ cong để đáp ứng kỳ vọng của phố Wall. Hậu quả tiềm ẩn của hành vi này là nghiêm trọng: Doanh thu báo cáo trở nên méo mó, không phản ánh sức khỏe kinh doanh thật.
- Doanh thu tái ký (renewals) chiếm tỷ trọng cao, che giấu sự suy giảm khách hàng mới (new logos).
- Khi đến kỳ tiếp theo, công ty thiếu doanh thu ghi nhận vì đã “rút trước” – buộc phải tìm mánh mới để lấp chỗ trống.
- Đây là đặc điểm kinh điển của một “máy chạy bộ kế toán” – guồng quay mà mỗi quý phải tăng tốc nhanh hơn để không ngã.
Chiêu thứ hai: Ghi lùi ngày hợp đồng – Cỗ máy thời gian trong sổ sách
Khi biện pháp “kéo sớm” không đủ, Temenos được cho là đã dùng tới thủ thuật ngược lại – ghi lùi ngày hợp đồng (backdating). Nói đơn giản, nếu một hợp đồng được ký vào tháng 1 (thuộc quý sau), thì Temenos sẽ ghi nhận nó như đã ký từ tháng 12 để đưa doanh thu vào quý trước.
Một cựu giám đốc điều hành cấp cao tiết lộ rằng đội pháp lý của Temenos thậm chí cấp quyền ủy thác (Power of Attorney) cho bộ phận bán hàng, cho phép họ ký và ghi lùi ngày trên hợp đồng – hành vi cực kỳ nhạy cảm trong kế toán.
Với những thủ tục này, Temenos có thể điều chỉnh sổ sách doanh thu theo nhu cầu của ban điều hành, không phải theo thực tế kinh doanh.
Dù báo cáo kiểm tra độc lập do Temenos ủy nhiệm sau này cố gắng phủ nhận, nó vẫn phải thừa nhận rằng có 7 trường hợp ghi lùi ngày hợp đồng trong giai đoạn 2019–2023, và 4 trong số đó đã làm thay đổi kết quả doanh thu quý. Một “lỗi kỹ thuật” lặp lại 7 lần trong 4 năm – đó không còn là sai sót, mà là một mô hình có chủ đích.
Chiêu thứ ba: Thỏa thuận DXC Technology – Sự “cứu rỗi” vào phút chót
Nếu có một ví dụ điển hình cho cách Temenos xoay chuyển thời gian để đạt chỉ tiêu, thì thỏa thuận với DXC Technology chính là “viên ngọc đen” trong kho thủ thuật ấy. Tháng 2 năm 2021, Temenos công bố rầm rộ một “hợp tác mang tính bước ngoặt” với DXC – trị giá 8 đến 10 triệu USD, được quảng bá là mở ra kỷ nguyên mới cho mảng dịch vụ ngân hàng toàn cầu.
Nhưng đằng sau tuyên bố đó, một giám đốc cấp cao của DXC đã tiết lộ sự thật lạnh lùng: thỏa thuận này thực ra được ký vào ngày 31 tháng 12 năm 2020, tức là ngay cái đêm chốt sổ tài chính – chỉ để Temenos đạt mục tiêu doanh thu năm.
Về bản chất, đây là hợp đồng “chữa cháy”, được thúc ép ký cho kịp thời gian ghi nhận. Khi dự án nhanh chóng đổ bể vào đầu năm 2021, DXC phải ghi nhận khoản lỗ khoảng $8 triệu USD, trong khi Temenos không công bố thất bại này – cho tới khi cuộc điều tra độc lập phanh phui.
Nếu không có thỏa thuận DXC, Temenos nhiều khả năng đã báo cáo doanh thu thấp hơn cả mức ước tính thấp nhất của giới phân tích cho quý 4/2020. Nói cách khác, hợp đồng DXC đã cứu Temenos khỏi cú sụp đổ niềm tin ngay trước thềm năm mới, và cũng củng cố “huyền thoại” rằng công ty này luôn đạt được kết quả tài chính như kỳ vọng.
Phân tích động cơ và hệ quả
Từ góc nhìn kế toán, những thủ thuật “kéo sớm – lùi ngày” có thể tạo ra sự linh hoạt ngắn hạn, nhưng đồng thời phá vỡ tính trung thực của báo cáo tài chính. Chúng khiến các chỉ tiêu quan trọng như doanh thu, biên lợi nhuận gộp, và tăng trưởng quý trên quý trở nên mất ý nghĩa.
Về lâu dài, việc kéo doanh thu về trước không khác gì vay mượn lợi nhuận tương lai. Mỗi quý đạt được mục tiêu hôm nay, Temenos lại mất thêm phần “dự trữ” cho ngày mai – giống như một người chạy bộ đang dùng oxy dự phòng, càng chạy càng hụt hơi.
3. Vốn hóa chi phí R&D – Khi “đầu tư” trở thành công cụ tô son
Temenos báo cáo chi 20% doanh thu cho R&D, nhưng bốn cựu giám đốc mô tả con số ấy là “bí ẩn”. Công ty bị cáo buộc chuyển chi phí triển khai dành riêng cho khách hàng thành chi phí R&D, nhằm tăng tỷ suất lợi nhuận gộp và lợi nhuận ròng.
Tỷ lệ vốn hóa R&D của Temenos cao hơn 62% so với trung bình ngành, tương đương $86 triệu USD chi phí đáng ngờ được “giấu” trên bảng cân đối kế toán. Nếu tính đúng như đối thủ, lợi nhuận trước thuế năm 2022 của Temenos sẽ giảm 29.5%. Năm 2023, công ty còn kéo dài thời gian khấu hao tài sản R&D từ 5 lên 7 năm, giúp tăng lợi nhuận thêm 8.7% – một nước cờ tinh vi để trì hoãn sự thật.
4. Những tín hiệu cảnh báo và vết nứt trong sản phẩm
Chỉ số DSO (Days Sales Outstanding) của Temenos ở mức 124 ngày, gần gấp đôi đối thủ, cho thấy khả năng thu tiền yếu và doanh thu “ảo” tăng cao.
Cùng lúc đó, các vụ kiện từ khách hàng ở Mỹ phơi bày hậu quả:
- Unify Financial Credit Union (2018): kiện Temenos vì lừa dối và trình bày sai, sau khi hệ thống của họ bị sập.
- First Fidelity Bank (2019): kiện năm 2022 vì vi phạm hợp đồng.
- Grasshopper Bank: từ bỏ hoàn toàn Temenos, chuyển sang FIS vì “sản phẩm không sẵn sàng”.
Và thất bại lớn nhất – Temenos Infinity: dự án tiêu tốn $840 triệu USD, nhưng bị nội bộ đánh giá là “phá hủy giá trị”, chưa từng ghi nhận bất kỳ suy giảm tài sản nào trong báo cáo.
Hậu quả và sự thật trần trụi sau vụ cáo buộc Temenos
Khi bê bối bị phanh phui, Temenos lập tức dựng lên một tấm bình phong mang tên “Ủy ban Đặc biệt” – một nỗ lực được truyền thông gọi là “kiểm tra độc lập”, với mục đích xoa dịu nhà đầu tư và khôi phục niềm tin. Nhưng thứ mà công ty kỳ vọng sẽ là tấm giấy chứng nhận vô tội, cuối cùng lại biến thành bản tự thú gián tiếp – một văn bản mà từng dòng chữ phủ nhận lại vô tình xác nhận những điều bị cáo buộc.
Sự thật bị phơi bày
Báo cáo này, về hình thức, mang giọng điệu phòng thủ. Song ẩn dưới lớp ngôn ngữ thận trọng, nó để lộ những sự thật không thể chối cãi. Temenos thừa nhận có 7 trường hợp ghi lùi ngày hợp đồng trong giai đoạn 2019–2023, và trong số đó 4 trường hợp đã tác động trực tiếp đến kết quả doanh thu quý.
Với một công ty niêm yết, việc “điều chỉnh thời gian” của doanh thu không còn là sai sót hành chính, mà là sự thao túng có chủ đích. Mỗi hợp đồng bị đẩy lùi về quá khứ đồng nghĩa với một quý tài chính được “bôi son”, nơi kết quả kinh doanh không phản ánh thực tế mà phản ánh ý chí của ban điều hành.
Tồi tệ hơn, báo cáo còn xác nhận rằng doanh thu từ Mbanq trùng khớp với thời điểm Temenos đầu tư $19.9 triệu USD – chính là bằng chứng cho hành vi giao dịch vòng. Ở đây, dòng tiền không hề rời khỏi hệ thống Temenos: Công ty đầu tư vào Mbanq, rồi Mbanq dùng chính số tiền đó để “mua” sản phẩm Temenos, và Temenos ghi nhận doanh thu như thể đó là tiền thật. Về bản chất, doanh thu này không tạo ra giá trị kinh tế mới.
Một mảnh ghép khác được hé lộ là thỏa thuận DXC Technology – thương vụ từng được giới thiệu là “bước ngoặt chiến lược”. Temenos từng khẳng định đây là minh chứng cho sức hấp dẫn sản phẩm của mình, nhưng báo cáo kiểm tra lại cho thấy sự thật: thỏa thuận được ký ngày 31 tháng 12 năm 2020, chỉ vài giờ trước khi kết thúc năm tài chính, nhằm giúp công ty đạt mục tiêu doanh thu.
Sau đó, dự án nhanh chóng thất bại, DXC chịu khoản lỗ khoảng $8 triệu USD, còn Temenos không hề công bố thông tin này cho cổ đông. Chỉ khi cuộc điều tra buộc phải công khai, sự thật mới được xác nhận – rằng thỏa thuận “mang tính bước ngoặt” ấy chỉ là một công cụ để che lấp khoảng trống lợi nhuận.
Về khoản bội chi R&D
Về chi tiêu R&D, phần trả lời của Temenos trong báo cáo lại đặc biệt đáng ngờ. Khi bị hỏi về việc chi tới 20% doanh thu cho R&D – cao gấp đôi mức trung bình ngành – công ty không đưa ra số liệu hay bằng chứng cụ thể nào. Câu trả lời duy nhất được ghi lại là: “các chi phí khách hàng cụ thể đóng góp vào giá trị sở hữu trí tuệ của công ty.”
Một câu nói mơ hồ, tránh né bản chất của vấn đề. Thay vì chứng minh rằng khoản chi này thật sự liên quan đến phát triển công nghệ, Temenos lại chọn cách bao biện bằng khái niệm trừu tượng – một thủ pháp ngôn từ quen thuộc trong những vụ gian lận tài chính có chủ đích.
Khi bản báo cáo được công bố, thay vì giúp công ty minh oan, nó lại khiến thị trường thêm hoang mang. Nhà đầu tư nhận ra rằng Temenos không hề phản bác được các cáo buộc cốt lõi – ngược lại, chính báo cáo do công ty tài trợ đã vô tình củng cố chúng.
Cổ phiếu lao dốc, giới phân tích đặt câu hỏi: còn bao nhiêu giao dịch vòng khác chưa bị phát hiện? Còn bao nhiêu hợp đồng đã được “chuyển thời gian”? Và nếu loại bỏ toàn bộ các thủ thuật ấy, lợi nhuận thật sự của Temenos còn lại bao nhiêu?
Kết quả là, cuộc “kiểm tra độc lập” được kỳ vọng như một hành động rửa tội, cuối cùng lại trở thành một biên bản tự buộc tội được viết bằng ngôn ngữ của sự chối bỏ. Nó không chỉ phơi bày các thủ thuật kế toán tinh vi, mà còn làm rõ một điều quan trọng hơn: hệ thống đạo đức doanh nghiệp của Temenos đã bị bào mòn bởi chính áp lực giữ vững hình ảnh tăng trưởng.
Và khi lớp vỏ bọc bong ra, người ta thấy rõ hơn bao giờ hết một Temenos thật – một công ty từng được ca ngợi là “động cơ phần mềm ngân hàng toàn cầu”, nhưng đang lảo đảo bước đi trên chính chiếc cầu tài chính do mình dựng nên bằng những con số được tô vẽ khéo léo.
Kết luận
Temenos đã vận hành trên “chiếc máy chạy bộ kế toán cổ điển đang tăng tốc” – một guồng quay gian lận mà mỗi quý phải sáng tạo thêm một mánh mới để che lấp mánh cũ. Như một ảo thuật gia không thể dừng tay, họ phải liên tục kéo thêm “khăn che” để giữ ảo ảnh sống sót. Nhưng trong thế giới tài chính, ảo ảnh cuối cùng cũng tàn khi ánh sáng kiểm toán soi rọi.
Temenos – biểu tượng của sự đổi mới công nghệ ngân hàng – hóa ra lại trở thành bài học điển hình về sự mỏng manh giữa tăng trưởng thật và tăng trưởng kế toán, nơi một hệ thống tài chính toàn cầu bị đánh lừa bởi chính phần mềm mà nó tin tưởng.
>> Nguồn tham khảo: Temenos: Major Accounting Irregularities, Failed Products And An Illusive Turnaround
FAQ
1. Temenos AG bị cáo buộc làm gì?
Công ty bị cáo buộc thực hiện nhiều thủ thuật kế toán để thổi phồng kết quả tài chính, gồm: giao dịch vòng (tài trợ cho khách hàng mua phần mềm của chính mình), ghi nhận doanh thu sớm hoặc ghi lùi ngày hợp đồng để “kéo” doanh thu vào kỳ hiện tại, và vốn hóa chi phí R&D vượt trội so với thực tế.
2. Công ty còn hoạt động không?
Có – Temenos vẫn là một công ty niêm yết trên sàn chứng khoán (SIX Swiss Exchange: TEMN) và mới đây công bố báo cáo trung niên 2025, tiếp tục vận hành sản phẩm và dịch vụ phần mềm ngân hàng toàn cầu.
3. Công ty có chịu chịu hậu quả pháp lý hoặc bị truy cứu từ cơ quan chức năng cho các cáo buộc không?
Cho đến nay, về mặt pháp lý, Temenos AG chưa bị cơ quan chức năng công khai phạt hoặc truy cứu hình sự rõ ràng vì các cáo buộc kế toán lớn được nêu ra trong báo cáo của Hindenburg Research.