Tập đoàn Rolls-Royce vướng bê bối hối lộ mua bán động cơ máy bay và cái kết

Khi nhắc đến Tập đoàn công nghiệp Rolls-Royce, người ta thường nghĩ đến biểu tượng của công nghệ hàng không đỉnh cao và sự chính xác tuyệt đối của kỹ trị Anh quốc. Nhưng vào năm 2017, cả thế giới giật mình khi tập đoàn này phải trả cái giá kỷ lục 671 triệu bảng vì bê bối hối lộ xuyên lục địa, kéo dài hàng thập kỷ. 

Đằng sau một “đế chế” công nghiệp là câu chuyện về quyền lực, những cuộc thương lượng ngầm, các hợp đồng trị giá hàng tỷ đô và cách mà tham nhũng có thể len lỏi vào một doanh nghiệp tưởng chừng vững vàng nhất. Vụ việc Rolls-Royce không chỉ làm rung chuyển ngành hàng không quốc tế, mà còn trở thành bài học đắt giá về trách nhiệm, quản trị và ranh giới của đạo đức trong kinh doanh toàn cầu. Cùng Cú Thông Thái khám phá ngay câu chuyện này! 

Rolls-Royce vướng bê bối hối lộ

Vào tháng 01/2017, Rolls-Royce gây chấn động khi công bố sẽ nộp 671 triệu bảng Anh để dàn xếp các cáo buộc hối lộ và tham nhũng với các cơ quan chức năng ở Anh, Mỹ và Brazil. Con số này gồm:

• ~ £497,25 triệu trả cho Serious Fraud Office (SFO, cơ quan chống gian lận nghiêm trọng của Anh) – lớn nhất từng được áp dụng đối với một công ty tại Anh. 
• Các khoản phạt/tiền nộp cho phía Mỹ (U.S. Department of Justice – DoJ) và Brasil (Ministério Público Federal – MPF): tương đương gần 170 triệu USD tại Mỹ và khoảng 25–26 triệu USD tại Brazil. 
• Tổng gộp (quy đổi): khoảng 809 triệu USD tính theo thời điểm công bố.

Rolls-Royce đồng ý móc hầu bao theo một thỏa thuận nghe rất sang chảnh tên là Deferred Prosecution Agreement (DPA) – tạm hiểu là “nộp tiền rồi chúng ta nói chuyện tiếp”. Nhờ vậy, hãng tạm thoát cảnh bị kéo ra tòa hình sự, miễn là biết điều tuân thủ các quy định mới và chịu khó cải tổ cho tử tế.

Nhưng đằng sau con số tiền phạt “khủng long” đó lại là một hệ sinh thái hối lộ có tổ chức: từ môi giới quốc tế, quà cáp xa xỉ đến các thương vụ băng qua nhiều châu lục – hé lộ một đường dây tham nhũng vận hành bài bản đến mức khiến phim tội phạm cũng phải nể.

Cơ chế hối lộ: “Môi giới”, hợp đồng và… chiếc xe sang

Theo phán quyết của tòa, cáo buộc chống lại Rolls-Royce bao gồm hàng loạt hành vi: chi trả cho các đại lý/môi giới (middlemen), sử dụng quà tặng xa xỉ và hối lộ để giành được hợp đồng xuất khẩu động cơ, tuabin, thiết bị lớn tại nhiều quốc gia.

Cụ thể, trong một số trường hợp:

• Ở Indonesia: Rolls-Royce bị cáo buộc đã chi 2,25 triệu USD (khoảng £1,8 triệu) và tặng một chiếc xe sang (xe hiệu Rolls-Royce Silver Spirit) cho một cá nhân để đổi lại “ân huệ” trong một hợp đồng bán động cơ Trent cho hãng hàng không Garuda Indonesia.
• Ở Thái Lan: Theo tài liệu tòa, công ty chi hơn 36 triệu USD từ năm 1991 đến 2005 cho các “agents” để chắc suất hợp đồng cung cấp động cơ cho Hãng hàng không Thái.
• Ở Ấn Độ: Mặc dù dùng môi giới để giành hợp đồng quốc phòng là bất hợp pháp, Rolls-Royce vẫn dùng chiêu thức trá hình – trả cho “dịch vụ tư vấn chung” (general consulting services), che giấu bản chất thật của các khoản thanh toán.
• Ở Nigeria: Có hai hợp đồng mà công ty dính vào việc môi giới đút lót cho quan chức công để đổi lại hợp đồng; mặc dù sau đó Rolls-Royce rút lui – vẫn bị ghi nhận vi phạm.
• Ở Trung Quốc: Có hợp đồng tín dụng bằng tiền mặt trị giá khoảng £5 triệu, một phần dùng để “tài trợ” cho nhân viên hãng hàng không Trung Quốc theo học MBA tại một trường đại học nước ngoài – gồm cả học phí, chỗ ở hạng sang, và các chi phí học tập/giải trí “xa xỉ”.
• Ở Nga: Rolls-Royce thắng hợp đồng cung cấp thiết bị cho doanh nghiệp quốc doanh lớn, thông qua thanh toán “bổng lộc” tới quan chức cấp cao tại công ty đối tác.

Điều này cho thấy hành vi phạm tội không xuất phát từ một cá nhân, một hợp đồng đơn lẻ – mà là một “mô hình” hệ thống, kéo dài trong nhiều năm, liên quan nhiều quốc gia, nhiều dự án xuất khẩu. Số lượng môi giới, hợp đồng, quốc gia tham gia rất lớn – từ châu Á, châu Phi đến Nam Mỹ. 

Hơn nữa, theo tòa, quá trình điều tra phải kiểm tra hơn 30 triệu tài liệu, với hơn 200 buổi phỏng vấn nhân viên hiện tại và cựu nhân viên của Rolls-Royce, và các cuộc bắt giữ tại Anh và nhiều nước khác. 

Sự quy mô của vụ việc – thời gian ba thập kỷ, nhiều quốc gia, nhiều hợp đồng – khiến đây trở thành một trong những vụ bê bối hối lộ và tham nhũng quốc tế nghiêm trọng nhất từng bị phanh phui.

Dàn xếp – DPA và hệ quả tài chính

Do quy mô và tính nghiêm trọng của hành vi, cơ quan chức năng ở ba quốc gia (Anh, Mỹ, Brazil) vào cuộc. Sau nhiều năm điều tra – từ khoảng 2012 trở đi – vào ngày 17/01/2017, Rolls-Royce đạt được thỏa thuận DPA với SFO, cùng với các thỏa thuận riêng với DoJ Mỹ và MPF Brazil. 

Chi tiết các khoản phạt / thanh toán:

• Với SFO (Anh): £497,252,645 – bao gồm £258,170,000 lợi nhuận thu hồi (disgorgement) và £239,082,645 tiền phạt (financial penalty) + lãi + chi phí điều tra (khoảng £13 triệu).
• Với Mỹ (DoJ): gần US$170 triệu.
• Với Brazil (MPF): khoảng US$25–26 triệu.
• Tổng cộng: ~ £671 triệu (quy đổi), xấp xỉ 809 triệu USD

Theo kế hoạch, Rolls-Royce sẽ trả khoản phạt cho SFO trong vòng 5 năm. Tuy nhiên, trong báo cáo tài chính 2016, công ty đã ghi nhận toàn bộ chi phí phạt – khiến năm đó trở thành một trong những năm lỗ lớn nhất của họ.

Về phía chính quyền – phía tòa án của Anh (với phán quyết của Sir Brian Leveson QC) – mặc dù mô tả lại vụ việc là “những vi phạm hình sự nghiêm trọng nhất” mà SFO từng điều tra, vẫn chấp thuận cho DPA với Rolls-Royce.

Cam kết “sửa sai” – Xin lỗi và cải tổ nội bộ

Ngay tại tòa, đại diện lãnh đạo cấp cao của Rolls-Royce đã đưa ra lời “xin lỗi vô điều kiện” vì các hành vi bị phanh phui. 

Về thay đổi: công ty khẳng định rằng những hành vi cũ “không phản ánh cách họ kinh doanh hiện tại”. Theo đó:

• Họ đã cải tổ mạnh mẽ quy trình kiểm soát và tuân thủ nội bộ (compliance).
• Giảm đáng kể việc sử dụng “agents/third parties” (bên môi giới bên ngoài) để giành hợp đồng – một trong những nguyên nhân chính dẫn đến vi phạm.
• Cam kết không dung thứ với mọi hành vi sai trái.

Do vậy, tập đoàn kỳ vọng có thể “rút ra ranh giới rõ ràng giữa quá khứ và hiện tại”, tái thiết uy tín trước khách hàng, đối tác, nhà đầu tư. 

Tranh cãi & Bàn luận: Phạt tiền đã đủ chưa?

Mặc dù số phạt lên tới kỷ lục và DPA được xem là giải pháp thực tế để nhanh chóng chấm dứt cuộc điều tra, các tổ chức chống tham nhũng như Transparency International lại lên tiếng rằng: “Cá nhân thực thi sai phạm cần bị xét xử”. 

Lý do chính: Dù công ty một pháp nhân chịu trách nhiệm, nhưng hành vi hối lộ, môi giới, trốn tránh pháp luật – đều do con người cụ thể thực hiện. Nếu chỉ “phạt công ty”, có thể chưa đủ răn đe. 

Một số nhà phân tích cho rằng: việc cho phép các “ông lớn” trả phạt để “mua lại” việc không bị khởi tố có thể tạo ra tiền lệ nguy hiểm – khiến công ty có lợi kinh tế hơn nếu “chứa chấp” tham nhũng và sau đó chịu phạt. 

Thậm chí, một số lo ngại rằng hệ thống DPA – khi áp dụng đại trà có thể khiến các công ty lớn nắm thế “thoát tội bằng tiền”, làm suy yếu nỗ lực chống tham nhũng toàn cầu. 

Ý nghĩa rộng hơn: Bài học cho doanh nghiệp toàn cầu & chính sách chống tham nhũng

Vụ Rolls-Royce không chỉ là bê bối của một doanh nghiệp mà là chấn động đối với cả ngành công nghiệp quốc phòng, hàng không & xuất khẩu nói chung, vì vài lý do:

Quy mô toàn cầu, chiêu thức tinh vi: Hối lộ thông qua môi giới, quà tặng xa xỉ, hợp đồng trá hình – lan rộng qua nhiều quốc gia. Điều này minh hoạ rằng tham nhũng chuyên nghiệp có thể “vươn vòi” nhiều châu lục, vượt qua biên giới và hệ thống pháp luật quốc gia.

Rủi ro thương hiệu & tài chính: Một công ty được đánh giá cao, với lịch sử lâu dài, khách hàng toàn cầu – nếu để lộ những bê bối như vậy, có thể mất uy tín, bị phạt nặng, thậm chí mất hợp đồng công khai/tuyển thầu công.

Cần kiểm soát nghiêm ngặt bên thứ ba: Việc dùng “agents/third-party intermediaries” là phần quan trọng dẫn đến vi phạm. Các công ty xuất khẩu quốc tế – đặc biệt ngành công nghiệp quốc phòng, hàng không, năng lượng – cần xây dựng hệ thống compliance nội bộ chặt chẽ: kiểm soát đại lý, minh bạch hóa các thủ tục thanh toán, quà tặng, khuyến mãi…

Vai trò của pháp luật quốc tế & hợp tác xuyên biên giới: Việc ba quốc gia cùng điều tra và đưa ra phạt – Anh, Mỹ, Brazil – cho thấy tầm quan trọng của hợp tác quốc tế trong xử lý tham nhũng xuyên quốc gia: nếu mỗi quốc gia chỉ “tự điều tra nội bộ”, rất dễ bị lách luật.

Ranh giới giữa “dàn xếp bằng tiền” và “truy tố cá nhân”: Cần cân nhắc kỹ giữa việc sử dụng DPA để nhanh chóng kết thúc vụ án với yêu cầu minh bạch, công bằng – truy tố những cá nhân chịu trách nhiệm, để răn đe thực chất.

Kết luận: Khi tiền không đủ để che dấu quá khứ và bài học về trách nhiệm

Vụ việc của Rolls-Royce là lời cảnh tỉnh nghiêm túc cho mọi doanh nghiệp hoạt động quốc tế: tham nhũng – dù thông qua môi giới, quà tặng, hợp đồng trá hình luôn tiềm ẩn rủi ro khổng lồ – không chỉ phạt tiền, mà cả uy tín, quyền lợi dài hạn. Dù công ty đã “dàn xếp” với số tiền lịch sử, vụ việc vẫn để lại dấu ấn: “tham nhũng chuyên nghiệp, xuyên quốc gia, tổ chức bài bản”.

Nếu hôm nay, một doanh nghiệp nào đó đang tính sử dụng môi giới/đại lý để giành hợp đồng quốc tế – hãy nhìn vào trường hợp Rolls-Royce để cân nhắc: liệu số lợi nhuận ngắn hạn có đáng đổi lấy rủi ro dài hạn?

Về mặt pháp lý và đạo đức, công ty không chỉ chịu phạt. Quan trọng hơn: cần minh bạch, chịu trách nhiệm, thay đổi quy chuẩn nếu muốn tiếp tục hoạt động bền vững.

>> Nguồn tham khảo: Rolls-Royce to pay £671m over bribery claims

FAQ

1. Vì sao Rolls-Royce phải trả 671 triệu bảng?

Vì hãng bị cáo buộc dùng hối lộ và “lại quả” để giành hợp đồng ở nhiều quốc gia trong nhiều năm. Khoản tiền 671 triệu bảng là để dàn xếp với cơ quan chống tham nhũng ở Anh, Mỹ và Brazil.

2. Rolls-Royce có thừa nhận tội danh không?

Rolls-Royce thừa nhận liên quan tới các cáo buộc sai phạm và chấp nhận hợp tác điều tra, nhưng việc dàn xếp giúp công ty tránh bị truy tố hình sự trực tiếp.

3. Sự việc này ảnh hưởng thế nào đến Rolls-Royce?

Vụ bê bối đã ảnh hưởng nặng tới hình ảnh “tập đoàn công nghệ – công nghiệp biểu tượng của Anh”, buộc họ phải thay đổi lãnh đạo, cải tổ hệ thống quản trị và cam kết chính sách “zero tolerance” với tham nhũng.