Punjab National Bank: Vụ “cướp không cần súng” 2 tỷ USD khiến Ấn Độ rung chuyển

Năm 2018, Ấn Độ rúng động trước một vụ lừa đảo tài chính chưa từng có: hàng tỷ USD bị rút ruột khỏi Punjab National Bank (PNB) – một trong những ngân hàng quốc doanh lớn nhất nước. Tất cả bắt đầu từ những “lá thư bảo lãnh” giả được phát hành trong bí mật, giúp các công ty vay tiền từ nước ngoài mà không cần tài sản đảm bảo. 

Khi sự thật bị phơi bày, hai doanh nhân kim hoàn nổi tiếng – Nirav Modi và Mehul Choksi – đã kịp biến mất khỏi Ấn Độ, để lại một lỗ hổng khổng lồ trong hệ thống tài chính quốc gia. Vụ PNB không chỉ là câu chuyện về gian lận ngân hàng, mà còn là lời cảnh tỉnh về sự mong manh của niềm tin trong thế giới tài chính. Cùng Cú Thông Thái lần theo dấu vết vụ lừa đảo Punjab National Bank làm chao đảo nền kinh tế Ấn Độ ra sao nhé. 

Punjab National Bank đã từng hùng mạnh ra sao?

Trước khi vụ bê bối nổ ra vào đầu năm 2018, Punjab National Bank (PNB) là một trong những ngân hàng có vị thế hàng đầu tại Ấn Độ – một “ông lớn” trong nhóm Public Sector Banks (PSBs) do nhà nước kiểm soát. 

Vị thế trong hệ thống ngân hàng Ấn Độ

Thành lập năm 1894, PNB là ngân hàng thương mại lâu đời thứ hai của Ấn Độ (chỉ sau State Bank of India). Tính đến năm tài chính 2016–2017, PNB là ngân hàng lớn thứ tư tại Ấn Độ về tổng tài sản và quy mô cho vay.

Cụ thể: 

• PNB là ngân hàng nhà nước (public sector bank) có mạng lưới rộng khắp – hơn 7.000 chi nhánh và 10.000 máy ATM trên toàn quốc, phục vụ khoảng 80 triệu khách hàng.
• PNB được xem là ngân hàng chủ lực trong nhóm “Big 5” nhà nước cùng với SBI, Bank of Baroda, Canara Bank và Union Bank of India.

Quy mô tài chính trước vụ việc (năm tài chính 2016–2017)

• Tổng tài sản: khoảng ₹7,20 lakh crore (tức 7,2 nghìn tỷ rupee, tương đương hơn 110 tỷ USD thời điểm đó).
• Doanh thu hợp nhất: hơn ₹55.000 crore (tương đương khoảng 8,5 tỷ USD).
• Lợi nhuận ròng: đạt khoảng ₹1.324 crore (~200 triệu USD), cho thấy ngân hàng vẫn có lãi dù chịu áp lực nợ xấu chung toàn ngành.
• Tỷ lệ nợ xấu (Gross NPA): khoảng 12,5% – cao nhưng vẫn nằm trong mặt bằng chung của các ngân hàng quốc doanh Ấn Độ khi đó.
• Vốn hóa thị trường: dao động quanh mức ₹35.000–40.000 crore (khoảng 5–6 tỷ USD), nằm trong nhóm 10 ngân hàng giá trị nhất quốc gia.

Trước vụ việc bê bối lừa đảo, PNB được xem là biểu tượng của niềm tin công chúng trong lĩnh vực tài chính nhà nước. Ngân hàng từng giành nhiều giải thưởng về dịch vụ khách hàng, quản trị rủi ro và công nghệ ngân hàng số.

Hơn nữa, PNB còn là ngân hàng Ấn Độ đầu tiên mở chi nhánh tại nước ngoài (London, năm 1909) – thể hiện vị thế quốc tế lâu đời. Trong các báo cáo của Ngân hàng Trung ương Ấn Độ (RBI) giai đoạn 2015–2017, PNB vẫn được đánh giá là ngân hàng “ổn định có tầm quan trọng hệ thống” (systemically important).

Tình thế trước cơn bão

Cuối năm 2017, PNB đang trong quá trình tái cấu trúc để cải thiện hiệu quả, cắt giảm nợ xấu và mở rộng mảng ngân hàng số. Các nhà phân tích khi đó nhận định PNB có thể “lội ngược dòng” trong năm 2018, nhờ chương trình hỗ trợ vốn từ chính phủ và xu hướng tín dụng bán lẻ đang tăng.

Nhưng chỉ vài tháng sau, vụ LoU “ma” trị giá hàng tỷ USD bị phanh phui và mọi nỗ lực phục hồi gần như sụp đổ chỉ trong một đêm. Giá cổ phiếu giảm hơn 40%, vốn hóa bốc hơi hàng chục nghìn crore rupee, và hình ảnh “ngân hàng của nhân dân” bị tổn thương nặng nề.

Phân tích toàn bộ vụ lừa đảo của Punjab National Bank khiến Ấn Độ rung chuyển

1. Mở đầu: Cơn địa chấn tài chính ở Mumbai

Đầu năm 2018, một trong những ngân hàng lâu đời và lớn nhất Ấn Độ – Punjab National Bank (PNB) – bất ngờ báo cáo thiệt hại khổng lồ, khiến toàn bộ hệ thống tài chính chấn động.

Con số đầu tiên được công bố: 10.000 crore rupee, tương đương 1,4 tỷ USD. Nhưng con số thật, theo điều tra sau này, có thể lên tới 14.356,84 crore rupee – gần 2 tỷ USD.

Một câu hỏi vang lên trong giới tài chính:

Làm thế nào một vụ lừa đảo quy mô như vậy lại có thể diễn ra ngay trong lòng hệ thống ngân hàng trung ương kiểm soát chặt chẽ? Câu trả lời nằm ở nơi ít ai ngờ tới: chi nhánh Brady House của PNB tại Mumbai, và vài dòng lệnh trong hệ thống SWIFT – công cụ chuyển tiền quốc tế của toàn ngành.

2. Cấu trúc âm mưu: Những tờ bảo lãnh giả

Câu chuyện bắt đầu như một “bản nhạc” lặp đi lặp lại trong im lặng – đều đặn, tinh vi và hoàn hảo đến mức không ai nhận ra. Đứng sau dàn nhạc đó là Nirav Modi và Mehul Choksi, hai doanh nhân trong ngành kim hoàn – những người từng xuất hiện trên bìa tạp chí Forbes, được ca tụng là biểu tượng của ngành xa xỉ Ấn Độ.

Nhưng phía sau ánh đèn hào nhoáng, họ đang xây dựng một mạng lưới công ty vỏ bọc – trải dài từ Mumbai đến Hong Kong, Dubai, Antwerp – tất cả đều liên quan đến Tập đoàn Firestar Diamond của Modi và Gitanjali Group của Choksi.

Mục đích của mạng lưới này không phải để kinh doanh trang sức, mà để rút tiền từ hệ thống ngân hàng bằng những “tờ giấy bảo lãnh giả” – thứ mà trong giới tài chính gọi là Letter of Undertaking (LoU).

2.1. Kẽ hở trong hệ thống

Theo quy định của Ngân hàng Trung ương Ấn Độ (RBI), LoU là cam kết bảo lãnh của một ngân hàng cho khách hàng vay vốn ở nước ngoài. Nghĩa là nếu khách hàng không trả được, ngân hàng phát hành LoU phải chịu trách nhiệm thanh toán.

Thông thường, khách hàng muốn có LoU phải nộp ký quỹ từ 100% giá trị khoản vay, hoặc ít nhất có tài sản đảm bảo tương đương.

Nhưng ở chi nhánh Brady House của PNB tại Mumbai, quy định đó gần như bị xóa bỏ. Một nhóm nhân viên cấp trung đã liên kết với các công ty của Nirav Modi và Mehul Choksi, tạo ra quy trình “ngầm” để phát hành LoU mà không cần ký quỹ, không báo cáo lên hệ thống nội bộ.

2.2. Cách thức vận hành

Trong hệ thống ngân hàng, mọi giao dịch quốc tế đều phải đi qua mạng lưới SWIFT – hệ thống truyền thông liên ngân hàng toàn cầu.  Tuy nhiên, ở PNB, SWIFT không được đồng bộ với hệ thống kế toán nội bộ (Core Banking System – CBS). Đây chính là điểm yếu chí mạng.

Lợi dụng lỗ hổng đó, nhóm nhân viên “nội gián” đã:

• Tạo LoU trực tiếp trên hệ thống SWIFT, đứng tên các công ty của Nirav Modi và Choksi.
• Bỏ qua quy trình ghi nhận trong sổ sách kế toán, khiến toàn bộ ban lãnh đạo ngân hàng không hề biết đến các khoản bảo lãnh đang tồn tại.
• Gửi LoU này đến các ngân hàng nước ngoài như Allahabad Bank, Axis Bank, Union Bank of India (chi nhánh Hong Kong) – những nơi chấp nhận LoU như chứng từ đảm bảo.
• Các ngân hàng đó lập tức giải ngân hàng triệu USD cho các công ty của Modi và Choksi.

2.3. Dòng tiền được “rửa” qua kim cương

Tiền sau khi được giải ngân không về trực tiếp Ấn Độ. Nó chạy lòng vòng qua các công ty bình phong ở nước ngoài, rồi quay lại dưới dạng hóa đơn xuất nhập khẩu kim cương – một mặt hàng vốn cực kỳ khó định giá.

Một viên kim cương có thể được khai khống gấp 10 lần giá trị thật, hợp thức hóa nguồn tiền khổng lồ và biến nó thành “doanh thu hợp pháp”.

Chu kỳ này lặp lại hàng trăm lần:

• Một LoU được phát hành.
• Tiền được giải ngân, chuyển vòng qua nhiều công ty “ma”.
• Đến kỳ đáo hạn, thay vì trả nợ, nhóm này xin phát hành LoU mới để trả khoản cũ – tạo thành chuỗi Ponzi ngân hàng tinh vi.

Và vì các LoU này không xuất hiện trong hệ thống kế toán của PNB, không ai – kể cả kiểm toán viên, lãnh đạo ngân hàng hay RBI – phát hiện ra điều bất thường.

2.4. Màn che hoàn hảo

Trong gần 7 năm, từ 2011 đến đầu 2018, trò chơi tài chính này vận hành trơn tru như đồng hồ Thụy Sĩ. Tổng giá trị LoU giả phát hành lên đến hơn 14.000 crore rupee, tương đương gần 2 tỷ USD.

Nhóm của Modi không chỉ chiếm đoạt tiền mà còn dùng nó để mở rộng đế chế kim hoàn toàn cầu, tài trợ cho các thương hiệu xa xỉ, mua bất động sản tại New York và London, và tài trợ cho các buổi trình diễn thời trang quốc tế.

Đó là một kế hoạch được tính toán cẩn thận, dựa trên niềm tin mù quáng vào quy trình nội bộ của ngân hàng, và sự thông đồng im lặng của vài nhân viên được “bôi trơn”.

Một hệ thống tưởng chừng an toàn nhất – ngân hàng quốc doanh – đã bị đánh gục chỉ bằng vài dòng lệnh SWIFT và những tờ giấy bảo lãnh không có thực.

3. Cuộc vỡ lở

Tháng 1 năm 2018, tại trụ sở chính của Punjab National Bank ở Mumbai, một yêu cầu thanh toán bất thường được gửi đến từ một ngân hàng nước ngoài. Số tiền yêu cầu thanh toán lên tới hàng chục triệu đô la – kèm theo mã số bảo lãnh SWIFT xác nhận rằng PNB là bên bảo đảm.

Bộ phận kiểm soát rủi ro của PNB lập tức kiểm tra hồ sơ nội bộ. Nhưng trên hệ thống core banking, không hề có dấu vết nào của khoản bảo lãnh đó. Không LoU, không ký quỹ, không dữ liệu giao dịch. Mọi thứ trống rỗng.

Thế nhưng khi đối chiếu với hệ thống SWIFT, một sự thật lạnh người hiện ra: thư bảo lãnh đã được phát hành thật, và chữ ký điện tử là của nhân viên PNB – người vẫn đang ngồi làm việc ngay trong chi nhánh Brady House.

3.1. Cuộc điều tra nội bộ

Một tổ công tác khẩn cấp được lập. Khi truy ngược dòng dữ liệu SWIFT, họ phát hiện không chỉ một, mà hàng trăm giao dịch tương tự – kéo dài nhiều năm, với tổng giá trị vượt quá tưởng tượng.

Các LoU được phát hành đều hướng đến các ngân hàng quốc tế và chi nhánh nước ngoài, đứng tên những công ty liên quan đến Nirav Modi và Mehul Choksi.

Các kiểm toán viên ban đầu tưởng rằng đây là lỗi kỹ thuật. Nhưng khi rà soát lại nhật ký đăng nhập, mọi giao dịch đều được ký số bởi nhân viên thật, vào ban đêm, ngoài giờ hành chính. Một vài hồ sơ bị xóa khỏi hệ thống ngay sau đó – như thể ai đó đã tính toán từng bước để xóa dấu vết.

Càng đào sâu, mạng lưới giả mạo càng lộ rõ. Các nhân viên phát hành LoU đã dùng lệnh SWIFT trực tiếp, bỏ qua mọi khâu kiểm duyệt nội bộ. Những lệnh này được gửi đến các ngân hàng nước ngoài – vốn chỉ cần một mã xác thực từ PNB là sẵn sàng giải ngân.

3.2. Ngày mọi thứ sập xuống

Ngày 29 tháng 1 năm 2018, PNB không còn lựa chọn nào khác ngoài việc đệ đơn tố cáo chính thức lên Cục Điều tra Trung ương (CBI). Hai nhân viên chi nhánh Brady House – những người trực tiếp thao tác SWIFT – bị bắt giữ. Nhưng khi CBI mở rộng điều tra, họ phát hiện Nirav Modi và Mehul Choksi đã rời khỏi Ấn Độ chỉ vài ngày trước đó, mang theo hàng trăm triệu USD.

Từ đây, câu chuyện rẽ sang một hướng khác – một vụ truy nã quốc tế tầm cỡ toàn cầu. Cảnh sát Interpol phát lệnh truy nã đỏ, đóng băng toàn bộ tài sản, phong tỏa hơn 200 tài khoản ngân hàng và trụ sở công ty ở 15 quốc gia.

3.3. Sự sụp đổ dây chuyền

Chỉ trong vài tuần, đế chế kim hoàn Nirav Modi sụp đổ. Các cửa hàng sang trọng ở New York, Hong Kong, Singapore đồng loạt đóng cửa. Các thương hiệu xa xỉ từng được quảng cáo trên sàn diễn Paris và Milan bị xóa khỏi thị trường.

Cổ phiếu PNB lao dốc hơn 40%, vốn hóa bốc hơi hàng chục nghìn crore rupee.

Báo chí gọi đây là “khoảnh khắc Lehman của Ấn Độ” – một cú sốc đánh vào niềm tin công chúng, và một lời cảnh tỉnh rằng: trong thế giới tài chính, không có tội ác nào giấu được mãi, dù nó ẩn sau những viên kim cương sáng lấp lánh.

4. Dư chấn và cuộc truy quét

Vụ lừa đảo tại Punjab National Bank nhanh chóng trở thành vụ gian lận ngân hàng lớn nhất trong lịch sử Ấn Độ hiện đại – một cơn địa chấn tài chính làm rung chuyển toàn bộ hệ thống ngân hàng quốc gia.

Ngay sau khi vụ việc bùng nổ, Cục Điều tra Trung ương (CBI), Cơ quan Thực thi (ED), Ngân hàng Trung ương Ấn Độ (RBI) và Bộ Tài chính đồng loạt vào cuộc. Các đội điều tra tỏa đi khắp nơi, từ Mumbai đến Hong Kong, từ Dubai đến London, truy tìm dấu vết dòng tiền đã bị rửa qua hàng chục lớp công ty vỏ bọc.

4.1. Phản ứng của chính phủ

Trước áp lực dư luận, chính phủ Ấn Độ ban hành một đạo luật chưa từng có tiền lệ: Đạo luật Truy bắt Tội phạm Kinh tế Lưu vong (Fugitive Economic Offenders Act).

Luật này cho phép tịch thu toàn bộ tài sản của các nghi phạm trốn ra nước ngoài, kể cả khi chưa có bản án kết tội chính thức – nhằm ngăn những kẻ như Nirav Modi hay Mehul Choksi trốn tránh trách nhiệm bằng cách rút lui ra khỏi lãnh thổ Ấn Độ.

Cùng lúc đó, RBI ra quyết định lịch sử: bãi bỏ hoàn toàn công cụ LoU (Letter of Undertaking) và Letter of Comfort, vốn từng là trụ cột của tín dụng thương mại quốc tế. Một cú đánh mạnh tay nhằm chấm dứt kẽ hở đã bị lợi dụng để rút ruột ngân hàng hàng tỷ USD.

4.2. Hậu quả và bài học

PNB thiệt hại hơn 2 tỷ USD, cổ phiếu rơi tự do, vốn hóa thị trường bị thổi bay trong vài tuần. Các báo cáo tài chính năm 2018 ghi nhận khoản lỗ lớn nhất trong lịch sử ngân hàng, còn uy tín – thứ tài sản vô hình nhưng quý giá nhất – gần như bốc hơi hoàn toàn.

Từ vụ việc này, cả hệ thống ngân hàng Ấn Độ buộc phải tự soi lại mình. Các ngân hàng được yêu cầu kết nối đồng bộ hệ thống SWIFT với core banking, thiết lập kiểm soát hai lớp cho mọi giao dịch quốc tế, và xóa bỏ những “điểm mù công nghệ” từng bị xem nhẹ.

5. Bài học: Khi “niềm tin” trở thành lỗ hổng lớn nhất

Vụ bê bối Punjab National Bank không chỉ khép lại bằng những con số thiệt hại khổng lồ hay bản án truy nã quốc tế. Nó phơi bày một chân lý lạnh lùng trong thế giới tài chính: mọi hệ thống, dù tinh vi đến đâu, đều có thể sụp đổ chỉ vì niềm tin bị lạm dụng.

• Phòng tuyến đầu tiên – và cũng là điểm gãy nguy hiểm nhất

Trong ngành ngân hàng, kiểm soát nội bộ chính là hàng rào bảo vệ đầu tiên. Nhưng tại PNB, phòng tuyến ấy đã bị xuyên thủng không phải bởi công nghệ, mà bởi con người.

Những nhân viên trực tiếp phát hành LoU không hề tạo ra một vụ tấn công mạng – họ chỉ vượt qua quy trình và bỏ qua đối chiếu, vì tin rằng “mọi thứ sẽ ổn”. Và chính sự chủ quan đó, trong một hệ thống dựa trên niềm tin, đã mở ra cánh cửa cho tội phạm tài chính quy mô toàn cầu.

• Quy trình ký quỹ – “một bước nhỏ” có thể cứu cả hệ thống

Quy định ký quỹ và đảm bảo tài sản không bao giờ là hình thức. Nó là điều kiện sống còn của tín dụng quốc tế. Chỉ một LoU không có tài sản thế chấp, nếu được chấp nhận, chính là mầm mống cho hàng loạt giao dịch ảo sau đó. Từng bước, những sai lệch nhỏ trong quy trình đã tích tụ thành một quả bom tài chính.

• Minh bạch và đối chiếu – nền tảng của niềm tin

Nếu SWIFT được đối chiếu định kỳ với hệ thống kế toán nội bộ, vụ gian lận có lẽ đã bị phát hiện ngay từ năm đầu tiên. Nhưng sự tin tưởng mù quáng vào quy trình khiến ngân hàng tự đánh mất khả năng phòng vệ. Trong kỷ nguyên số, dữ liệu chỉ có giá trị khi được đối chiếu, không phải khi được tin tưởng tuyệt đối.

• Cái giá của niềm tin

Tiền có thể phục hồi. Tài sản có thể tái cấu trúc. Nhưng uy tín, một khi đã mất, không thể mua lại bằng bất kỳ khoản vốn nào. “Rủi ro uy tín” – thứ mà nhiều ngân hàng từng xem nhẹ – nay trở thành nỗi ám ảnh lớn nhất. Vì khi công chúng không còn tin, ngân hàng không chỉ mất tiền, mà mất luôn linh hồn của mình.

Vụ PNB là lời cảnh tỉnh cho cả thế giới tài chính:

“Niềm tin là nền móng của ngân hàng – nhưng cũng chính là lỗ hổng chí tử, nếu không được bảo vệ bằng kỷ luật và minh bạch.”

6. Kết cục mở

Hơn nửa thập kỷ trôi qua, vụ lừa đảo Punjab National Bank vẫn chưa khép lại hoàn toàn.

• Nirav Modi – từng là “ông hoàng kim hoàn” của Ấn Độ, giờ ngồi sau song sắt ở Anh, chống chọi với các thủ tục dẫn độ kéo dài.
• Mehul Choksi, người anh họ và cộng sự thân cận, vẫn ẩn náu ở nước ngoài, thay đổi quốc tịch và nơi cư trú để né tránh truy bắt.

Trong khi đó, PNB đã cố gắng gượng dậy từ đống đổ nát. Ngân hàng tiến hành tái cơ cấu toàn diện, củng cố kiểm soát nội bộ, và hợp nhất với những tổ chức nhỏ hơn để khôi phục vị thế. Các con số tài chính đã dần trở lại vùng an toàn, nhưng vết nứt niềm tin – thứ từng là nền tảng của hệ thống – vẫn còn đó, lẩn khuất trong tâm trí nhà đầu tư, khách hàng và cả giới quản lý.

Vụ PNB khép lại không bằng bản án, mà bằng một câu hỏi để ngỏ cho cả thế giới tài chính:

Trong một hệ thống dựa trên niềm tin, liệu chúng ta có thực sự hiểu “niềm tin” là gì – và làm sao để bảo vệ nó?

Bởi khi niềm tin bị lợi dụng, nó không chỉ đánh sập một ngân hàng, mà có thể làm lung lay cả nền tài chính quốc gia. Và ở nơi “niềm tin” là đồng tiền quý nhất, sự minh bạch – chứ không phải sức mạnh, danh tiếng hay lợi nhuận – mới là lớp giáp duy nhất giúp ngân hàng tồn tại.

>> Nguồn tham khảo: Punjab National Bank Scam

FAQ

1. Punjab National Bank có sập hẳn sau vụ lừa đảo không?

Không. Dù chịu thiệt hại nặng nề và uy tín sụt giảm nghiêm trọng, PNB không phá sản. Ngân hàng được chính phủ Ấn Độ bơm vốn hỗ trợ, tái cấu trúc toàn diện và sáp nhập với các ngân hàng nhỏ hơn để ổn định hệ thống. Đến nay, PNB vẫn hoạt động như một trong những ngân hàng quốc doanh lớn nhất nước.

2. Nirav Modi và Mehul Choksi hiện giờ ra sao?

Nirav Modi bị bắt tại Anh vào năm 2019 và đang trong quá trình chờ dẫn độ về Ấn Độ. Mehul Choksi, anh họ của Modi, đã trốn sang Antigua và Barbuda, nơi ông ta có quốc tịch, và đến nay vẫn đang lẩn trốn. Cả hai bị cáo buộc gian lận, rửa tiền và âm mưu chiếm đoạt tài sản công.

3. Bài học lớn nhất từ vụ PNB là gì?

Vụ việc cho thấy niềm tin, nếu không được bảo vệ bằng minh bạch và kỷ luật, có thể trở thành lỗ hổng chí tử. Một sai sót nhỏ trong quy trình kiểm soát nội bộ – hay một “lá thư bảo lãnh” không tài sản thế chấp – đủ để kéo sập cả một đế chế ngân hàng.

PNB là lời cảnh tỉnh rằng trong tài chính, thứ nguy hiểm nhất không phải là gian lận, mà là sự chủ quan với rủi ro của chính mình.