“Siêu lừa” xe điện Nikola Motor: Từ giá trị 34 tỷ đô đến cú ngã ngựa đau điếng

Nikola từng được ca ngợi là “Tesla của xe tải”, định giá chạm mốc 34 tỷ USD dù chưa có nổi một chiếc xe thương mại. Nhưng làm sao một giấc mơ “xanh” lại biến thành cú lừa tỷ đô chỉ trong vài năm? Trevor Milton là thiên tài kể chuyện hay chỉ là kẻ thao túng niềm tin? Và tại sao hàng nghìn nhà đầu tư lại sẵn sàng đặt cược vào… một video chiếc xe lăn xuống dốc? Hãy cùng Cú Thông Thái khám phá vụ siêu lừa Nikola Motor cùng những chiêu trò gian lận chứng khoán nhé! 

Giới thiệu về Nikola Motor 

Nikola Motor Company (mã chứng khoán sàn NASDAQ: NKLA) là một công ty khởi nghiệp đến từ Hoa Kỳ, mang tham vọng cách mạng hóa ngành vận tải bằng xe tải điện (EV) và xe tải chạy bằng hydro. Công ty bước lên sàn chứng khoán vào tháng 6 năm 2020 thông qua con đường “tắt” – sáp nhập ngược với một SPAC (Special Purpose Acquisition Company), đúng vào thời kỳ bong bóng SPAC đang bùng nổ.

Vị thế và định giá khổng lồ “trên giấy”

Điều khiến Nikola trở thành hiện tượng không phải là sản phẩm, mà là câu chuyện mà họ kể cho thị trường – câu chuyện về tương lai xanh, về một “Tesla của xe tải”. Nikola được định giá dựa trên lời hứa về tương lai, mặc dù công ty hầu như không có doanh thu.

• Vốn hóa thị trường: Tại thời điểm báo cáo tháng 9/2020, Nikola được định giá khoảng 20 tỷ USD, dù gần như không có doanh thu thực tế.
• Đỉnh cao định giá: Có thời điểm, giá trị thị trường của Nikola vọt lên 34 tỷ USD, vượt cả những ông lớn lâu đời như Fiat Chrysler và Ford – những hãng đã có hàng chục năm sản xuất và doanh số hàng triệu xe mỗi năm.
• Liên minh danh giá: Để củng cố uy tín, Nikola tích cực bắt tay với các đối tác tầm cỡ như General Motors (GM), CNH Industrial, Bosch, và Worthington Industries. Những cái tên này đã tạo cho Nikola một lớp “hào quang công nghệ” – khiến nhà đầu tư tin rằng họ đang nắm trong tay một phần tương lai ngành vận tải.

Doanh thu và Tiền mặt: Hai mặt của một giấc mơ

Thực tế phũ phàng là: Nikola gần như không có sản phẩm sẵn sàng giao hàng (no shippable product), và doanh thu hầu như bằng 0. Tuy nhiên, nhờ sự hưng phấn của thị trường và làn sóng SPAC lúc bấy giờ, công ty vẫn huy động được hơn 700 triệu USD tiền mặt sau khi niêm yết.

Nói cách khác, Nikola là minh chứng điển hình cho thời kỳ mà “ý tưởng còn có giá hơn hiện thực”. Thị trường không đầu tư vào kết quả, mà vào giấc mơ về một ngày nào đó.

Người sáng lập Nikola – ông Trevor Milton có “máu mặt” thế nào?

Trevor Milton sinh năm 1982 tại Utah, Mỹ. Ông không có nền tảng học thuật nổi bật – từng theo học Đại học Utah Valley nhưng bỏ dở chỉ sau một học kỳ.

Trước khi nổi tiếng với Nikola Motor, Milton đã thử sức trong nhiều dự án kinh doanh nhỏ, bao gồm một công ty bán thiết bị cảnh báo trộm nhà và một startup về năng lượng sạch mang tên dHybrid Systems. Chính công ty này sau đó được Worthington Industries mua lại, giúp Milton có vốn và danh tiếng để khởi nghiệp lần nữa.

Năm 2014, ông sáng lập Nikola Motor Company, với tham vọng tạo ra những chiếc xe tải chạy điện và hydro thay thế cho động cơ diesel truyền thống. 

Với khả năng thuyết trình lôi cuốn và tầm nhìn “xanh”, Milton nhanh chóng thu hút nhà đầu tư, giúp Nikola đạt mức định giá hơn 34 tỷ USD sau khi niêm yết thông qua SPAC vào tháng 6/2020 – ngang ngửa Ford vào thời điểm đó, dù chưa bán ra một chiếc xe nào. Ông trở thành tỷ phú tự thân, sở hữu khối tài sản trị giá khoảng 8,7 tỷ USD trên giấy tờ.

Phân tích vụ gian lận của “Siêu lừa” Nikola Motor

Vụ bê bối tại Nikola là một “gian lận phức tạp được xây dựng dựa trên hàng tá lời nói dối” kéo dài hơn một thập kỷ. Gian lận chủ yếu là gian lận chứng khoán (securities fraud) thông qua việc lừa dối về khả năng của sản phẩm và công nghệ độc quyền, thay vì thao túng số liệu thu nhập thông thường.

1. Gian lận về Sản phẩm (Video “Nikola One in Motion”)

Trong lịch sử các vụ gian lận tài chính hiện đại, hiếm có màn dàn dựng nào “kịch tính” và táo bạo như Nikola One in Motion – đoạn video từng khiến Phố Wall tin rằng một kỷ nguyên mới của xe tải hydro sắp bắt đầu. Nhưng hóa ra, thứ duy nhất thật trong video… là quả đồi.

Cụ thể:

Vào tháng 12 năm 2016, người sáng lập Trevor Milton tự tin khẳng định trước công chúng rằng mẫu xe tải bán rơ-moóc Nikola One “đang hoạt động đầy đủ và hoàn toàn có chức năng”. Ông nhấn mạnh: “Đây là một chiếc xe tải thật – không phải là xe mô hình hay xe trưng bày.”

Video quảng cáo có tên “Nikola One in Motion” sau đó được tung ra như bằng chứng cho lời nói ấy. Hình ảnh chiếc xe tải trắng bạc lao đi trên một con đường hoang vu dưới nắng chiều sa mạc đã thổi bùng lên cơn sốt đầu tư. Báo chí ca ngợi, nhà đầu tư đổ tiền – và Nikola trở thành biểu tượng của “Tesla phiên bản xe tải”.

Bạn có thể xem video đó ở đây:

Nhưng rồi, sự thật bị phơi bày: chiếc xe trong video không hề tự vận hành bằng hệ thống động cơ của chính nó. Thay vào đó, nhóm kỹ thuật của Nikola đã kéo chiếc xe lên đỉnh một ngọn đồi xa xôi, chọn góc quay khéo léo, rồi để xe tự trôi xuống dốc nhờ trọng lực – không pin, không động cơ, không hệ thống truyền động (powertrain).

Tất cả những gì nhà đầu tư nhìn thấy là ảo ảnh của sự tiến bộ công nghệ. Cú lừa ấy được nhà báo Hindenburg Research mô tả lại như “một trò dàn dựng tinh vi”.

Khi bị phanh phui, Nikola phải thừa nhận rằng Nikola One chưa bao giờ được trang bị hệ thống truyền động hoạt động thực tế. Công ty giải thích thêm rằng họ đã “quyết định không đầu tư thêm tài nguyên để hoàn thiện chiếc xe tải này”, và xem dự án Nikola One như “một nguyên mẫu trình diễn ý tưởng” thay vì sản phẩm thật.

Đây là một bài học kinh điển về sức mạnh của “niềm tin công nghệ”. Khi câu chuyện quá hấp dẫn, nhà đầu tư dễ quên mất câu hỏi cơ bản nhất – “Nó có thật sự chạy được không?” Nikola đã không tạo ra một chiếc xe tải, họ tạo ra một niềm tin di chuyển bằng dốc. Và khi niềm tin ấy trượt xuống đáy, cả thị trường mới nhận ra: đôi khi, video quảng cáo còn mượt hơn cả thực tế vận hành.

2. Gian lận về Công nghệ Pin và Hydrogen

Nếu như vụ “Nikola One trôi dốc” là cú lừa bằng vật lý, thì câu chuyện về pin và hydrogen là cú lừa bằng khoa học công nghệ. Với khả năng hùng biện hiếm có, người sáng lập Trevor Milton đã biến những khái niệm kỹ thuật phức tạp thành một giấc mơ công nghệ vĩ đại, khiến nhà đầu tư tin rằng Nikola sắp tạo ra bước nhảy lượng tử trong ngành năng lượng sạch. Nhưng khi bóc tách lớp vỏ ấy, thứ còn lại chỉ là… hơi nước – đúng theo nghĩa đen.

Công nghệ Pin – “Cách mạng trị giá hàng trăm tỷ USD”

Trevor Milton từng tuyên bố Nikola đang phát triển công nghệ pin đột phá, có thể “thay đổi hoàn toàn ngành công nghiệp năng lượng và vận tải”. Ông khẳng định công nghệ này có giá trị lên tới hàng trăm tỷ USD, và sẽ giúp Nikola “vượt mặt Tesla”.

Nghe thật hấp dẫn. Nhưng khi kiểm tra lại, hóa ra “cách mạng pin” ấy dựa trên một thương vụ thâu tóm nhỏ bé – trị giá chỉ 56,5 triệu USD nhằm mua lại ZapGo Ltd., một công ty khởi nghiệp pin của Anh.

ZapGo hứa hẹn công nghệ siêu tụ điện (supercapacitor) có khả năng sạc nhanh và an toàn hơn pin lithium-ion truyền thống. Tuy nhiên, khi Nikola bắt đầu tiến hành thẩm định kỹ thuật, họ phát hiện công nghệ này thực chất là “vaporware” – công nghệ hơi nước, nghĩa là… chưa từng tồn tại ở dạng thương mại hay thực tế.

Nikola đã đầu tư 2,2 triệu USD vào ZapGo trước khi nhận ra toàn bộ những lời hứa chỉ là khói mây. Thương vụ sụp đổ, và giấc mơ “pin đột phá” của Nikola cũng tan theo. Sau đó, công ty buộc phải quay lại sử dụng công nghệ pin của General Motors (GM) – tức là từ “tự chủ công nghệ” quay về… đi mua pin của người khác.

Công nghệ Hydrogen – “Cắt giảm 81% chi phí”

Không chỉ pin, Milton còn khẳng định Nikola đã “tự sản xuất hydrogen với chi phí rẻ hơn 81% so với đối thủ”, và thậm chí đã “sẵn sàng thương mại hóa hệ thống nhiên liệu hydro”. Lời tuyên bố ấy từng khiến giới đầu tư choáng váng, vì nếu thật, Nikola sẽ trở thành người tiên phong trong năng lượng hydro, vượt mặt cả các tập đoàn công nghệ và dầu khí hàng đầu thế giới.

Nhưng sự thật lạnh lùng hơn nhiều:

Khi bị báo chí chất vấn, Milton phải thừa nhận rằng công ty chưa từng sản xuất hydrogen ở mức giá đó – hay ở bất kỳ mức giá nào. Nói cách khác, Nikola chưa có dây chuyền sản xuất hydrogen thương mại, cũng chưa chứng minh được công nghệ nào có thể đạt được mức chi phí “thần kỳ” mà Milton nói.

=> Một công ty chưa sản xuất nổi một gam hydrogen lại tự tin nói về việc cắt giảm chi phí 81%. Đây không còn là lạc quan, mà là ngụy khoa học (pseudoscience) – lấy những con số ấn tượng để thay thế cho kết quả thật. Trong thời đại mà “công nghệ” là từ khóa vàng, Trevor Milton đã tận dụng nó như một bùa mê tài chính: chỉ cần nói “đột phá”, thị trường sẵn sàng mở ví.

3. Thao túng Đơn hàng đặt trước

Sau những tuyên bố về công nghệ “đột phá”, Nikola tiếp tục dựng nên một bức tranh rực rỡ khác: cơn sốt đặt hàng trước. Công ty khẳng định thị trường đang háo hức chờ đợi những chiếc xe tải điện và xe tải hydro chưa ra đời của mình – như thể cả ngành logistics đang đứng xếp hàng trước cửa nhà máy chưa xây xong.

Tuyên bố về Đơn hàng – “7,000 hợp đồng vàng”

Nikola từng công bố đã nhận được hơn 7.000 đơn hàng đặt trước (pre-orders), kèm khoản tiền đặt cọc thực tế, với tổng giá trị tiềm năng lên tới 2,3 tỷ USD. Con số này lập tức được dùng để thuyết phục giới đầu tư rằng: “Thị trường đã xác nhận nhu cầu, Nikola chỉ cần giao hàng.”

Truyền thông thời điểm đó thậm chí mô tả đây là “bước ngoặt lịch sử trong ngành vận tải sạch”, khi khách hàng doanh nghiệp đổ xô đặt mua xe tải Nikola như trào lưu.

Sự thật phía sau – “Đơn hàng giấy và cú hoàn tiền thần tốc”

Tuy nhiên, các con số lung linh ấy nhanh chóng bị nghi ngờ. Vào tháng 3 năm 2018, cựu Giám đốc Tài chính (CFO) của Nikola đã đệ đơn kiện công ty, cáo buộc ban lãnh đạo thao túng dữ liệu tài chính và gây hiểu nhầm cho nhà đầu tư.

Chỉ một tháng sau vụ kiện, Nikola đột ngột thông báo trên Twitter rằng đã hoàn trả toàn bộ tiền đặt cọc cho khách hàng. Động thái này khiến giới phân tích ngỡ ngàng. Nếu nhu cầu thật sự mạnh như công ty tuyên bố, thì tại sao lại phải vội vã trả tiền đặt cọc?

Nhiều chuyên gia cho rằng hành động này nhằm xóa dấu vết của các con số “thổi phồng”, hoặc để tránh bị điều tra về việc sử dụng các khoản đặt cọc như bằng chứng cho “doanh thu tiềm năng”. Thực tế, các cuộc điều tra sau này cho thấy phần lớn đơn hàng của Nikola không ràng buộc pháp lý – nghĩa là không cam kết mua, không phạt nếu hủy, và nhiều “khách hàng” thậm chí chỉ ký thư bày tỏ quan tâm (letter of intent) chứ không phải hợp đồng thật.

=> Khi sản phẩm chưa ra đời, mà đơn hàng đã đầy két – hãy kiểm tra kỹ ai là người đang đặt.” Nikola đã biến ý định thành doanh số, và thư quan tâm thành hợp đồng. Những con số “7.000 đơn hàng – 2,3 tỷ USD” nghe hoành tráng, nhưng rốt cuộc chỉ là bức tường ảo dựng bằng kỳ vọng. Đây chính là một trong những chiêu bài quen thuộc của các startup “kể chuyện” – khi thị trường chưa tin vào công nghệ, họ bán niềm tin bằng dữ liệu.

>> Xem thêm: Thao túng thị trường chứng khoán – FLC và Trịnh Văn Quyết

Hậu quả vụ siêu lừa của Nikola Motor

Đến tháng 9 năm 2020, bức màn ảo ảnh mà Nikola dựng lên suốt nhiều năm chính thức bị xé toạc. Những tuyên bố táo bạo, những video “công nghệ tương lai” và các hợp đồng đặt trước trị giá hàng tỷ đô chỉ còn là minh chứng cho một trong những vụ lừa dối nhà đầu tư đình đám nhất Phố Wall thập kỷ qua.

Hai “ông lớn” cùng nhập cuộc điều tra

Ngay sau khi báo cáo phanh phui của Hindenburg Research được công bố, cả Bộ Tư pháp Hoa Kỳ (DOJ) và Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch (SEC) đều mở cuộc điều tra toàn diện về các cáo buộc lừa dối nhà đầu tư.

Họ tập trung làm rõ xem liệu Nikola – và đặc biệt là CEO Trevor Milton – có cố tình thổi phồng công nghệ, doanh thu và năng lực sản xuất để nâng giá cổ phiếu hay không. Nói cách khác: đây không còn là “startup nói quá”, mà là nghi án gian lận có hệ thống.

Thiệt hại Lãnh đạo: “Từ CEO thành tù nhân”

Trước khi sóng gió ập đến, Trevor Milton đã bán ra khoảng 27 triệu cổ phiếu Nikola, thu về hơn 300 triệu USD trước thuế. Riêng hai đợt giao dịch lớn nhất diễn ra vào tháng 8 và tháng 11 năm 2021, mang lại cho ông lần lượt 153 triệu USD và 131 triệu USD. 

Dù đã bán ra lượng lớn cổ phần, Milton vẫn giữ lại khoảng 50 triệu cổ phiếu, tương đương hơn 12% cổ phần công ty – một tỷ lệ đủ để duy trì quyền ảnh hưởng, nhưng không còn cứu được danh tiếng.

Khi các cuộc điều tra chính thức khởi động, Milton bị truy tố 3 tội danh hình sự, gồm hai tội gian lận chứng khoán và một tội gian lận chuyển khoản. Ông bị cáo buộc đã nói dối về công nghệ, doanh số và năng lực sản xuất của Nikola nhằm thao túng giá cổ phiếu và trục lợi cá nhân.

Sau khi bị bắt, Milton được tại ngoại với khoản bảo lãnh trị giá 100 triệu USD, được đảm bảo bằng 2 bất động sản tại bang Utah có tổng giá khoảng 40 triệu USD. Từ một tỷ phú khởi nghiệp được tôn vinh, ông trở thành bị cáo hình sự liên bang. Cuối cùng, đến năm 2023, ông bị kết án 4 năm tù vì lừa dối nhà đầu tư.

Thiệt hại Tài chính: Cổ phiếu lao dốc, nhà đầu tư bốc hơi tài sản

Ngay sau khi Milton rời ghế chủ tịch, cổ phiếu Nikola sụt 25% chỉ trong vài ngày. Niềm tin – thứ tài sản quý nhất của startup – biến mất, và giá trị vốn hóa thị trường từng hơn 20 tỷ USD nhanh chóng bốc hơi hàng tỷ đô.

Đáng chú ý, General Motors (GM) – đối tác chiến lược từng tự tin nắm cổ phần của Nikola – đã mất hơn 400 triệu USD giá trị cổ phần kể từ khi các cáo buộc nổ ra. Thỏa thuận hợp tác vốn được ca tụng là “bước ngoặt lịch sử” nay trở thành bài học đắt giá về thẩm định đối tác (due diligence).

Nikola không chỉ là cú ngã của một công ty, mà là cú tát tỉnh cả giới đầu tư thời đại SPAC – nơi ý tưởng được định giá cao hơn thực tế. Một chiếc xe tải không có động cơ, một công nghệ không có phòng lab, và một CEO không có giới hạn… đủ để tạo nên cơn sốt 30 tỷ USD. Nhưng đến cuối cùng, thị trường vẫn là bài kiểm tra trung thực nhất – và chiếc xe Nikola, như trong video đầu tiên, vẫn chỉ biết… trôi dốc nhờ trọng lực.

>> Xem thêm: 

Đế chế Icahn Enterprises bị tố lừa đảo đa cấp – Sự thật ra sao?

Bài học cho nhà đầu tư sau vụ Nikola Motor 

Vụ Nikola Motor không chỉ là câu chuyện về một startup thất bại, mà là một bài học cảnh tỉnh đắt giá cho giới đầu tư toàn cầu – đặc biệt trong kỷ nguyên “tiền rẻ”, khi niềm tin có thể bị thổi phồng nhanh hơn cả giá cổ phiếu.

Bài học xương máu cho nhà đầu tư sau vụ Nikola: 

• Đừng đầu tư vì “giấc mơ đẹp” – Nikola được định giá hàng chục tỷ USD dù chưa bán nổi sản phẩm nào. Niềm tin không thay thế được doanh thu thật.
• Kiểm chứng mọi thứ – Đừng tin video quảng cáo, báo chí hay “người trong ngành nói”. Hãy soi kỹ báo cáo tài chính, sản phẩm và hợp đồng thật.
• Cẩn trọng với “thần tượng founder” – Trevor Milton nói hay, kể giỏi, nhưng toàn thổi phồng. Đầu tư vào công ty, không phải vào cái miệng của CEO.
• SPAC không phải vé vàng – Niêm yết nhanh qua SPAC thường đồng nghĩa kiểm soát lỏng lẻo. Càng “lên sàn dễ”, rủi ro càng cao.
• Theo dõi giao dịch nội bộ – Khi người sáng lập âm thầm bán cổ phiếu, đó là tín hiệu đỏ. Nếu họ không tin vào tương lai công ty, anh em cũng đừng.
• Đừng để bị “tô xanh” lừa – Nhiều công ty khoác áo năng lượng sạch để hút vốn. Hãy hỏi: Sản phẩm có thật không? Dòng tiền đến từ đâu?

Kết luận

Câu chuyện của Nikola không chỉ là vụ gian lận của một cá nhân, mà là tấm gương phản chiếu sự mù quáng của cả thị trường trong kỷ nguyên “tiền rẻ và giấc mơ công nghệ”. Mọi câu chuyện trên phố Wall đều bắt đầu bằng niềm tin, và kết thúc bằng con số. Bài học sau cùng là: đừng tin vào giấc mơ nếu chưa thấy bánh xe thật lăn trên đường.

FAQ

1. Vì sao Nikola vẫn được định giá hàng chục tỷ USD dù không có doanh thu?

Vì thị trường thời điểm đó bị cuốn vào “cơn sốt xe điện” và đầu tư theo kỳ vọng tương lai, chứ không dựa trên nền tảng tài chính thật.

2. Trevor Milton bị xử lý ra sao?

Trevor Milton bị kết án gian lận chứng khoán và thu lợi hơn 300 triệu USD nhờ bán cổ phiếu trước khi sự thật vỡ lở. Năm 2023, ông lãnh án 4 năm tù vì lừa dối nhà đầu tư.

3. Nhà đầu tư có thể rút ra điều gì từ vụ này?

Đừng tin vào “câu chuyện đẹp” nếu không có dữ kiện rõ ràng. Hãy xem dòng tiền, sản phẩm, và hành động thật của người lãnh đạo – vì niềm tin không thể thay thế sự thật.