Ai rồi cũng cần Lập kế hoạch tài chính dài hạn

Thị trường tàn nhẫn và những bài học

Cú Thông Thái lo lắng nhìn Cá Mập, Cú Hồng, Bìm Bịp… Thị trường tài chính vốn tàn nhẫn như một khu rừng già: kẻ mạnh ăn thịt kẻ yếu, sai lầm trả giá bằng tiền tươi. Không có chỗ cho sự ngây thơ hay tự mãn – dù bạn là đại gia hay người mới tích cóp, nếu lơ là kế hoạch dài hạn, ví tiền sẽ “bốc hơi” nhanh hơn cả nước sông mùa hạn.

Cú Thông Thái đã chứng kiến bao câu chuyện huy hoàng lẫn cay đắng: doanh nhân từng giàu nứt đố đổ vách phút chốc trắng tay, gia tộc vang danh suýt tán gia bại sản vì con cháu hoang phí, hay biết bao người trung lưu chật vật mãi chẳng khá lên.

Bài học rút ra thật rõ ràng: ai cũng cần một kế hoạch tài chính dài hạn, bởi tiền bạc không tự sinh sôi nếu ta không biết vun trồng, còn sóng gió kinh tế thì luôn rình rập.

Câu chuyện xoay quanh các nhân vật biểu tượng cho ba nhóm đối tượng tại Việt Nam: Cá Mập – doanh nhân giàu có, Cú Hồng – đại diện gia đình tài phiệt lâu đời, và Bìm Bịp – tầng lớp trung lưu đang tích lũy. Cùng tham gia còn có Chim Lợn và Ngựa Vằn – những ví dụ thất bại đau thương.

Tất cả quây quần bên gốc đa cổ thụ, nơi Cú Thông Thái thường mở lớp “khẩu nghiệp” dạy đời về tài chính. Không khí buổi thảo luận vừa nghiêm túc vừa dí dỏm, nhưng bài học thì thấm thía đến tận xương.
Cú Thông Thái: Các cậu nghĩ sao về tương lai 5-10 năm tới? Đã ai chuẩn bị kế hoạch gì chưa?

Bìm Bịp thở dài: Em thì… kiếm được đồng nào tiêu gần hết đồng đó. Mỗi tháng cố nhét lợn được vài triệu, mà giá nhà đất tăng vùn vụt, học phí của con thì leo thang. Không biết đến bao giờ mới dư được 1-2 tỷ đồng để mua nổi căn hộ nhỏ. Nghĩ đến tương lai mà toát mồ hôi hột, chỉ sợ vất vả cả đời cũng không khá hơn.

Cá Mập cười lớn: Tôi thì khác, tiền nhiều để làm gì? Để tiền đẻ ra tiền chứ sao! Tôi đang có vài trăm tỷ trong tay, thiếu gì cách kiếm lời. Kế hoạch dài hạn của tôi là trở thành tỷ phú đô la giai đoạn 2025–2030, vượt mặt mấy anh Shark trên TV. Tôi thích mạo hiểm, cứ chỗ nào lợi nhuận cao là nhảy vào, tiền lúc nào cũng phải sinh lời 30-40%/năm mới đáng công chứ 8-10% thì nhằm nhò gì.

Cú Hồng nhẹ nhàng: Gia đình cô đã kinh doanh bốn đời nay, bất động sản từ thời ông cố, công ty truyền thống cũng gần trăm năm. Tài sản hiện tại rất lớn, nhưng cô lo cho thế hệ sau lắm. Tuổi cô đã ngoài 70, sức khỏe yếu, nếu không có kế hoạch chuyển giao, bảo toàn tài sản, liệu các con các cháu có giữ nổi cơ nghiệp qua những biến động mới của thời cuộc? Thế giới những năm qua thay đổi nhanh quá – công nghệ mới, khủng hoảng mới, nếu con cháu cô cứ ngủ quên trên đống của, e là “không ai giàu ba họ” thật.

Cú Thông Thái gật gù, ánh mắt sắc bén lóe lên sau cặp kính dày. Cú hiểu rằng mỗi nhân vật này tuy hoàn cảnh khác nhau nhưng đều có điểm chung: Nếu không lập kế hoạch tài chính dài hạn, tương lai của họ đều mờ mịt như nhau. Thị trường những năm tới sẽ còn khốc liệt hơn: chu kỳ kinh tế đang ở đoạn cuối tăng trưởng, có thể bước vào suy thoái; lạm phát phi mã rồi hạ nhiệt nhưng vẫn là mối đe dọa; công nghệ AI, tự động hóa có thể đảo lộn ngành nghề; biến đổi khí hậu và dịch bệnh mới có thể giáng những đòn bất ngờ (thiên nga đen); bong bóng tài sản (cổ phiếu, bất động sản) có thể nổ tung bất cứ lúc nào.

Cú Thông Thái trầm giọng: Anh em nghe này, tiền bạc cũng như cơ bắp – muốn khỏe mạnh phải rèn luyện, muốn tài chính vững mạnh phải lên kế hoạch tập luyện để phát triển dài hạn và kỷ luật. Dù là Cá Mập nhiều tiền, Cú Hồng gia sản kếch xù hay Bìm Bịp tiết kiệm từng đồng, nếu không biết lo xa, các anh chị đều có nguy cơ trở thành Chim Lợn, Ngựa Vằn – những kẻ thất bại ê chề vì chủ quan.

Các nhân vật ngồi quanh im lặng, dỏng tai nghe từng lời. Cú Thông Thái bắt đầu phân tích cho từng nhóm một, kèm theo những câu chuyện thành công lẫn thất bại để mọi người cùng rút kinh nghiệm.

Doanh nhân giàu có (Cá Mập): Đại gia hôm nay, ăn mày ngày mai nếu thiếu kế hoạch

Cú Thông Thái quay sang Cá Mập, gương mặt vốn kiêu ngạo của anh chàng doanh nhân giờ cũng thoáng nét đăm chiêu. Người ta thường nghĩ Cá Mập giàu có thì chẳng phải sợ gì – “tiền đầy két, lãi đẻ ra lãi, việc gì phải lo?”. Nhưng Cú Thông Thái cười mỉm: “Anh Cá Mập tưởng nhiều tiền là an toàn sao? Sai lầm đấy. Thị trường có thể nuốt chửng cả những kẻ giàu nhất nếu họ chủ quan.”

Cú Thông Thái kể: Năm 2007, có vị đại gia chứng khoán giàu tột đỉnh, tài sản nghìn tỷ. Ông ta nghĩ mình là cá mập đầu đàn, muốn làm gì thị trường cũng phải nể. Thế nhưng khủng hoảng 2008 ập đến, cổ phiếu lao dốc 70%. Đại gia ấy mất 2/3 tài sản chỉ trong 1 năm, công ty phá sản, từ tỷ phú hóa con nợ. Không có kế hoạch dự phòng, không kịp thoát hàng hay chuyển tài sản sang kênh an toàn, ông ta tiêu tan sự nghiệp mấy chục năm.

Cá Mập nuốt nước bọt, nhớ lại chính mình năm 2022 cũng từng mất 50% danh mục cổ phiếu vì coi thường rủi ro. Anh hỏi nhỏ: “Vậy tôi phải làm gì? Tôi thích mạo hiểm, muốn kiếm nhiều tiền nhưng cũng… sợ cảnh mất trắng.”

Doanh nhân tự phụ nếu thiếu kế hoạch sẽ có ngày lênh đênh trên “chiếc thuyền giấy” giữa đại dương tài chính, xung quanh là những nguy cơ như cá mập trực chờ nuốt chửng. Cú Thông Thái nghiêm giọng: “Anh muốn trở thành cá mập thật sự hay thành mồi cho cá mập khác? Không kế hoạch, anh sẽ như người đàn ông trên thuyền giấy giữa đàn cá mập kìa – chông chênh và sớm muộn bị đánh chìm.” Cá Mập rùng mình trước hình ảnh đó. Anh bắt đầu hiểu rằng tiền nhiều đến đâu mà quản không tốt cũng “đội nón ra đi”. Thị trường luôn có những con cá lớn hơn hoặc những cơn bão khốc liệt hơn khả năng của anh nếu anh không chuẩn bị.

Chim Lợn hắng giọng chêm vào: Em xin làm ví dụ cảnh báo cho anh Cá Mập đây. Em họ em – Ngựa Vằn – cũng từng là doanh nhân triệu phú. Năm 2019, vừa trúng đất kiếm lời 10 tỷ, cậu ta vung tiền mở liền 5 quán trà sữa cho “mốt” thời đó. Ban đầu khách cũng đông, Ngựa Vằn mạnh dạn vay nợ mua Mercedes, đeo vàng đầy cổ, tưởng ngon ăn. Ai ngờ cuối 2020 COVID ập tới, quán xá ế ẩm, tiền thuê mặt bằng vẫn phải trả, cậu ta lỗ sấp mặt. Đến 2021 phải đóng cửa hết, bán nhà trả nợ ngân hàng, tài sản từ +10 tỷ thành -2 tỷ! Giờ thì nằm nhà thuê, trốn chủ nợ, chẳng khác nào ngựa vằn ốm yếu nằm giữa bầy sư tử.

Cá Mập xanh mặt: Anh nhớ cậu Ngựa vằn này, hồi đó nổi tiếng chịu chơi mà giờ ra nông nỗi ấy ư?

Cú Thông Thái gật đầu: Anh thấy đấy, biến cố có thể xảy ra bất ngờ. Doanh nhân giàu có không chỉ lo làm sao kiếm thêm tiền, mà phải lo bảo vệ những gì mình đã có.

Cú Thông Thái bắt đầu “ra đề” cho Cá Mập: Muốn an toàn vượt giai đoạn 2025–2030 và sinh lời tài sản bền vững, anh cần một chiến lược tài chính dài hạn cho doanh nghiệp và bản thân. Đừng dốc hết trứng vào một giỏ. Doanh nghiệp hiện tại có thể đang ăn nên làm ra, nhưng đời ai biết chữ ngờ – một công nghệ mới xuất hiện, thị hiếu thị trường đổi thay, hoặc một đại dịch nữa xảy ra, lợi nhuận tụt dốc thì sao? Nên phải đa dạng hóa nguồn thu và tài sản.

Cá Mập chăm chú lắng nghe, rút sổ ghi chép. Cú Thông Thái liền vạch ra những ý chính cho anh:

• Đa dạng hóa danh mục đầu tư cá nhân: Ngoài vốn tái đầu tư vào công việc kinh doanh chính, Cá Mập nên rót tiền vào nhiều kênh khác. Ví dụ: dành 30% tài sản mua bất động sản cho thuê (mỗi năm thu về ~5% tiền cho thuê và kỳ vọng tài sản tăng giá ~10% trong 5 năm tới), 20% đầu tư vào cổ phiếu blue-chip hoặc quỹ Mở (kỳ vọng lãi 12%-15%/năm dài hạn), 10% vào trái phiếu doanh nghiệp uy tín hoặc trái phiếu chính phủ (lãi suất ~7%/năm, rủi ro thấp), 5% mua vàng hoặc quỹ hàng hóa làm của để dành. Như vậy, nếu chẳng may công ty chính gặp khó khăn, dòng tiền cá nhân của cháu vẫn còn từ các kênh khác chống lưng.
• Giữ một quỹ khẩn cấp lớn cho doanh nghiệp: Đừng để toàn bộ tiền nhàn rỗi chạy theo lợi nhuận. Hãy giữ lại một khoản tiền mặt tương đương 12-24 tháng chi phí vận hành của công ty làm quỹ dự phòng. Nếu kinh tế suy thoái giai đoạn 2026–2027, doanh thu sụt giảm, ta vẫn có tiền nuôi bộ máy qua thời điểm khó khăn mà không phải vay nóng hay bán tháo tài sản với giá rẻ.
• Bảo hiểm và quản trị rủi ro: Mua bảo hiểm tài sản, bảo hiểm kinh doanh cho công ty, bảo hiểm nhân thọ cho bản thân cháu – người giữ vai trò then chốt. Nếu có rủi ro như hỏa hoạn, tai nạn, hoặc chính cháu gặp vấn đề sức khỏe, thì tiền bảo hiểm sẽ giúp công ty vượt qua cú sốc tài chính, gia đình cháu cũng không lao đao.
• Kế hoạch kế nhiệm và chuyển giao: Anh cũng phải tính đến ngày rút lui hoặc nghỉ ngơi. Nếu dự tính năm 2040 nghỉ hưu non, hãy chuẩn bị người quản lý kế nhiệm hoặc bán bớt cổ phần để thu tiền về quỹ đầu tư an toàn hơn. Đừng ôm đồm mọi thứ đến kiệt sức hoặc để đến lúc tuổi cao sức yếu mới lo thì trễ. Ví dụ: đặt mục tiêu đến 2030 tích lũy được 200 tỷ, trong đó 100 tỷ đầu tư ổn định (trái phiếu, bất động sản) tạo thu nhập thụ động ~10 tỷ/năm đủ sống sung túc, phần còn lại giao cho lớp quản lý trẻ vận hành để mình hưởng cổ tức.
• Tận dụng cơ hội trong khủng hoảng: Nghe có vẻ mâu thuẫn, nhưng chu kỳ kinh tế còn đem đến cơ hội vàng cho người chuẩn bị. Nếu em có tiền mặt dự trữ, khi khủng hoảng xảy ra (ví dụ 2027 thị trường BĐS đóng băng, nhiều tài sản tốt bán rẻ như cho), cháu có thể mua vào giá hời. Tương tự, nếu chứng khoán lao dốc, em dùng quỹ nhàn rỗi mua cổ phiếu tốt với giá đáy, đợi kinh tế phục hồi sẽ kiếm bộn tiền. Kế hoạch dài hạn không chỉ để phòng thủ mà còn để chủ động tấn công khi thời cơ đến.

Cá Mập gật đầu lia lịa, thấy viễn cảnh rõ ràng hơn hẳn. Anh hình dung nếu làm theo lời Cú, dù công ty anh gặp biến cố, anh vẫn có tài sản khác chống đỡ và thậm chí còn chớp được thời cơ làm giàu trong hoạn nạn. Anh cười: “Đúng là phải trái tính đủ đường, không thể khinh suất. Anh mà không nghe lời này, nhỡ vài năm nữa kinh tế khó khăn thật, chắc anh toang mất!”

Trước mắt Cá Mập ánh lên quyết tâm mới. Anh tự nhủ sẽ nghiêm túc xây dựng kế hoạch đầu tư cá nhân ngay khi về. Trở thành “cá mập” khôn ngoan không chỉ là săn mồi giỏi, mà còn là biết tránh hàm cá mập khác và vượt sóng lớn an toàn.

Gia đình tài phiệt lâu đời (Cú Hồng): Giữ của khó hơn kiếm của

Đảo đôi mắt sang Cú Hồng, Cú Thông Thái mỉm cười thân thiện. So với Cá Mập hiếu thắng, Cú Hồng mang dáng vẻ điềm đạm của bậc trưởng bối. Bà đã có một kế hoạch sơ bộ cho tài sản gia đình, nhưng bà muốn nghe thêm cao kiến, nhất là về bối cảnh 2025–2030 nhiều thách thức mới.

Cú Hồng: Cô hiểu giữ tiền còn khó hơn kiếm tiền. Gia đình cô may mắn gây dựng sản nghiệp qua nhiều thập kỷ, bây giờ cháu nhìn vào có thể thấy “sướng từ trong trứng”: bất động sản trải khắp, công ty gia đình kinh doanh ổn định, lại có quỹ đầu tư riêng. Nhưng mấy đứa cháu cô thì… (thở dài) sinh ra đã ngậm thìa vàng, cô thấy chúng chủ quan, tiêu xài và quản lý kém thì tài sản mấy đời tiêu tán mất. Cô muốn tài sản gia tộc không những được bảo toàn mà còn sinh sôi, làm nền tảng cho các thế hệ sau nữa.

Cú Thông Thái (gật gù): Vâng, “Không ai giàu ba họ, không ai khó ba đời” – câu này không sai nếu thiếu sự chuẩn bị. Nhưng nếu có kế hoạch tốt, nhà ta có thể phá vỡ lời nguyền “giàu không quá ba đời” đấy.

Chim Lợn bĩu môi: Dạ cháu thấy mấy cậu ấm cô chiêu bây giờ toàn tiêu tiền như nước, lại ham đầu tư nhanh giàu mà không chịu học. Như cậu công tử nhà ông Cá Voi hôm trước nướng mấy chục tỷ vào coin rác với NFT, cuối cùng coin rác về 0, lỗ chỏng vó, bố mẹ phải bán đất trả nợ thay. Tiền nhiều mà vào tay kẻ dốt cũng hết bác ạ! (Cú Hồng nhăn mặt vì bị nói trúng tim đen, cậu cháu đích tôn nhà bà cũng từng thua lỗ 5 tỷ vì lao vào chứng khoán phái sinh như chơi bạc).

Cú Thông Thái xua tay ra hiệu Chim Lợn im lặng, rồi ôn tồn tiếp lời:
Cú Thông Thái: Cô Hồng đừng lo, cái gì cũng có cách. Mấu chốt là lập một kế hoạch quản lý tài sản dài hạn cho gia đình, kèm theo những “luật chơi” cho các thành viên. Bên Tây người ta gọi đó là family office hoặc trust fund, đại loại một cơ chế để vận hành tài sản gia đình như một tổ chức chuyên nghiệp, chứ không cảm tính theo từng cá nhân.

Cú Hồng: Nghe thú vị đấy. Cụ thể làm sao cháu?

Cú Thông Thái thong thả liệt kê những việc gia đình tài phiệt nên làm để bảo toàn và phát triển tài sản:

• Đa dạng hóa và phân lớp tài sản của gia đình: Giống như lời khuyên với Cá Mập, một gia đình giàu cũng cần tránh “bỏ tất cả trứng vào một giỏ”. Hãy chia danh mục tài sản thành các phần: Tài sản an toàn (tiền mặt, trái phiếu chính phủ – khoảng 20% tổng tài sản gia đình, để “giữ gốc” và sẵn sàng cho cơ hội hoặc ứng phó sự cố), Tài sản tạo thu nhập đều (bất động sản cho thuê, cổ phiếu công ty lớn trả cổ tức, gửi ngân hàng kỳ hạn – khoảng 30%, mỗi năm sinh lãi 5-8% nuôi bộ máy gia đình), Tài sản tăng trưởng (đầu tư vào cổ phiếu tăng trưởng, startup, quỹ đầu tư mạo hiểm – khoảng 20% cho thế hệ trẻ thử sức làm lớn tài sản, chấp nhận rủi ro cao hơn), Tài sản phòng hộ dài hạn (vàng, ngoại tệ mạnh, quỹ hưu trí, bảo hiểm nhân thọ – khoảng 10%, như “của để dành” cho bất trắc lớn hoặc dưỡng già), và Tài sản tiêu dùng & dự phòng gần (nhà cửa để ở, xe cộ, quỹ chi tiêu 1-2 năm – khoảng 20%). Việc phân chia này giúp điều hòa rủi ro, nếu có mảng nào gặp vấn đề (ví dụ bất động sản đóng băng, cổ phiếu sụt giảm) thì gia đình vẫn còn trụ cột thu nhập khác.
• Lập quy chế quản lý và ủy thác đầu tư chuyên nghiệp: Gia đình nên xem xét thành lập một công ty quản lý tài sản gia đình (Family Office) hoặc hợp tác với quỹ ủy thác đầu tư uy tín. Đơn vị này sẽ thay mặt gia đình nghiên cứu thị trường, đề xuất danh mục đầu tư, quản lý sổ sách thu chi, sao cho tài sản được giám sát chặt chẽ và sinh lời tối ưu. Ví dụ, gia đình Cú Hồng có thể thuê chuyên gia tài chính vận hành danh mục 500 tỷ, đặt mục tiêu tăng trưởng 7-10%/năm. Mỗi quý, chuyên gia sẽ báo cáo rõ tiền đang ở đâu, lãi lỗ thế nào, và phải tuân thủ những giới hạn rủi ro do gia đình đề ra (vd: không đầu tư quá 5% vào một cổ phiếu, không đầu tư lĩnh vực gia đình kiêng kị…). Cách làm bài bản giúp giảm hẳn nguy cơ con cháu đem cả núi tiền đi đầu tư bốc đồng.
• Giáo dục thế hệ kế nghiệp: Đây là yếu tố “mềm” nhưng quan trọng nhất. Tiền nhiều cỡ nào cũng có thể tiêu hết nếu kẻ giữ tiền thiếu hiểu biết. Vì vậy, cô nên đưa các cháu tham gia từng bước vào việc quản lý tài sản. Ví dụ: giao cho cháu lớn quản lý một danh mục nhỏ (5–10 tỷ đồng) từ năm 25 tuổi, có sự kèm cặp của chuyên gia. Nếu cháu thua lỗ, coi như học phí, còn nếu cháu làm tốt, sẽ được giao nhiều hơn. Song song đó, huấn luyện các kỹ năng tài chính: đọc báo cáo tài chính, hiểu về lãi suất, lạm phát, cách đánh giá dự án đầu tư… Cú Hồng (mỉm cười): Giống “nhà giàu dạy con” phải không? Đúng, người thừa kế phải học để trở thành Cú Thông Thái phiên bản tiếp theo, chứ không biến thành Chim Lợn ham chơi.
• Kế hoạch thừa kế minh bạch và công bằng: Cô Hồng nên sớm lập di chúc hoặc kế hoạch phân chia tài sản để tránh tranh chấp về sau. Ví dụ, quy định rõ ai quản lý công ty, ai giữ bất động sản, phần nào đưa vào quỹ tín thác cho cháu chắt mai này. Một cách hay là thiết lập quỹ gia đình: tài sản để trong quỹ này không thuộc sở hữu cá nhân nào mà thuộc cả gia tộc, con cháu chỉ được hưởng lợi tức hàng năm (như cổ tức, lãi đầu tư) chứ không được bán phung phí tài sản gốc. Quỹ sẽ do một hội đồng (có thể thuê cả người ngoài uy tín) quản lý. Cách này đảm bảo của cải truyền qua nhiều đời mà không sợ từng cá nhân phá tán.
• Đầu tư vào con người và cộng đồng: Nghe có vẻ lạ trong bài toán tài chính, nhưng thực ra phúc đức và danh tiếng của gia đình cũng là một “tài sản” vô hình quan trọng. Cô Hồng nên duy trì các hoạt động từ thiện, đóng góp xã hội, vừa giúp đời, vừa gắn kết các thành viên với giá trị chung. Một gia tộc có tiếng tốt, biết sẻ chia thường sẽ bền vững hơn là chỉ chăm chăm giữ của. Ngoài ra, đầu tư cho giáo dục con cháu, khuyến khích chúng lập nghiệp riêng (có thất bại cũng là trải nghiệm), gia tộc sẽ ngày càng vững mạnh nhờ những cá nhân ưu tú.

Cú Hồng nghe xong, vẻ mặt rạng rỡ hẳn. Bà cảm ơn Cú Thông Thái lia lịa: “Thật đúng là mở mang tầm mắt. Lâu nay cô cứ lo ôm của, giờ mới thấy phải sử dụng của cải một cách khoa học mới giữ được nó. Về cô sẽ bàn với các con triển khai ngay mấy việc cháu nói.” Bà cười kể: “Thực ra cô cũng có thằng cháu khá lắm, nó học quản trị tài chính bên Anh về, chắc cô giao nó phụ trách quỹ đầu tư gia đình thử sức. Biết đâu nó lại là Cú Thông Thái tương lai.”

Cú Thông Thái cười hiền: “Vâng, chúc gia đình cô trường thịnh. Có kế hoạch rồi, cô cứ yên tâm hưởng tuổi già, tài sản sẽ sinh sôi nảy nở an toàn cùng nhiều đời cháu chắt.”

Trời về trưa, nắng xuyên qua tán lá. Cú Thông Thái quay sang Bìm Bịp, người thanh niên từ nãy giờ vẫn ngồi bó gối lo lắng. Đây có lẽ là “ca khó” nhất: làm sao một người trung lưu bình thường cũng lập được kế hoạch tài chính dài hạn với nguồn lực hạn chế?

Tầng lớp trung lưu tham vọng (Bìm Bịp): Kiếm 10 đồng tiêu 9, bao giờ mới giàu?

Bìm Bịp đại diện cho biết bao gia đình trung lưu ở Việt Nam: hai vợ chồng đi làm lương khá (tổng thu nhập khoảng 20–30 triệu/tháng), có một con nhỏ, ở nhà chung cư trả góp. Mỗi tháng tính toán tằn tiện lắm mới dư ra được vài triệu đồng. Ước mơ của họ không phải siêu xe biệt thự, mà là tích lũy đủ tiền cho con học hành đầy đủ, tương lai về hưu có chút của dưỡng già, có thể mua một căn nhà rộng hơn nếu may mắn. Tuy nhiên, với mức tích lũy hiện tại, họ lo mình giậm chân tại chỗ hoặc tệ hơn – trượt xuống nếu gặp biến cố (bệnh tật, mất việc).

Bìm Bịp (rụt rè): Em nghe hai anh chị kia nói chuyện trăm tỷ, nghìn tỷ mà… hoa cả mắt. Hoàn cảnh em “con nhà nghèo vượt khó”, kế hoạch tài chính của em chắc chỉ là tiết kiệm và tiết kiệm. Nhưng thú thật, nhiều khi nản lắm anh Cú ạ. Giá cả leo thang, gửi tiết kiệm lãi chẳng bao nhiêu, chỗ tiền mọn của em như muối bỏ biển. Năm ngoái lạm phát 4%, tiền để ngân hàng lãi 5% coi như chỉ lời 1%. Mà có năm lạm phát cao hơn lãi suất, tiền gửi còn âm giá trị. Em tính cả rồi: nếu mỗi tháng chỉ dư nổi 5 triệu gửi ngân hàng, một năm được 60 triệu + lãi, mười năm may ra được khoảng 700–800 triệu. Muốn thành tỷ phú chắc kiếp sau… (Bìm Bịp cười buồn).

Cá Mập (vỗ vai Bìm Bịp): Đúng là khó thật. Hồi anh chưa phất, cũng làm công ăn lương, anh hiểu cảm giác “thu nhập bao nhiêu, chi phí nuốt gần hết bấy nhiêu”. Nhưng không phải hết cách đâu em.

Cú Thông Thái nheo mắt: Đúng vậy. Bìm Bịp à, kiến tha lâu cũng đầy tổ – vấn đề là cách em tha như thế nào. Nếu em có kỷ luật và chiến lược, từ nhỏ thành lớn là hoàn toàn khả thi. Còn nếu em tiêu 10 đồng hết 9, 9.5 đồng, lại không đầu tư sinh lời, thì cả đời khó mà dư nổi.

Chim Lợn đế thêm: Em nói thật, nhiều người trung lưu tưởng ổn định mà nguy hiểm lắm. Như bố mẹ em đây: Cả đời chắt bóp xây được cái nhà, có tí tiền nhàn rỗi toàn để két sắt hoặc gửi ngân hàng. Đùng một cái năm ngoái bố em đột quỵ, nằm viện 3 tháng, chi hết gần 800 triệu. Bảo hiểm y tế chỉ trả ít, nhà phải rút tiết kiệm, bán xe, chạy vạy khắp nơi. Giờ về hưu tay trắng, sống dựa vào lương hưu ba cọc ba đồng, khổ lắm. Không chuẩn bị trước nên tới lúc gặp nạn là trở tay không kịp. (Chim Lợn sụt sịt kể lể khiến Bìm Bịp mặt tái mét).

Cú Thông Thái: Ấy, em đừng hoang mang. Câu chuyện của nhà Chim Lợn đáng buồn nhưng lại cho ta bài học quý: người trung lưu càng phải có kế hoạch tài chính chặt chẽ, vì không có nhiều dư địa để sai lầm. Với một doanh nhân giàu, mất vài tỷ có thể chỉ như xây xát ngoài da. Nhưng với gia đình em, một cú sốc vài trăm triệu có thể đánh gục mọi cố gắng hàng chục năm. Nghe thì đáng sợ, nhưng phòng còn hơn chống. Sau đây, ta sẽ giúp em vạch ra hướng đi để từ giờ đến 2030, vợ chồng em có thể nhẹ nhõm hơn về tiền bạc và tránh được những cái bẫy thường gặp.

Bìm Bịp ngẩng lên, trong mắt le lói tia hi vọng. Cậu run run hỏi: “Liệu 5 năm tới vợ chồng em có thể tích lũy được 1–2 tỷ không anh? Giờ trong tay em chỉ có 200 triệu tiền tiết kiệm thôi.”

Cú Thông Thái mỉm cười: “Có chứ, nhưng cần kế hoạch chi tiết và kỷ luật thép. Nghe nhé:”

• Lập ngân sách chi tiêu và mục tiêu tiết kiệm cụ thể: Trước tiên, vợ chồng cháu cần kiểm soát chặt chi tiêu. Nghe có vẻ hiển nhiên nhưng nhiều gia đình trung lưu vung tiền “nhỏ giọt” mà cộng lại thành khoản lớn: cà phê mỗi ngày 50k, ăn tiệm cuối tuần, mua sắm online hứng lên là “chốt đơn”… Mỗi tháng hãy ngồi lại ghi ra hết thu và chi. Đặt mục tiêu tiết kiệm tối thiểu 20% thu nhập. Với thu nhập 25 triệu/tháng, nghĩa là tiết kiệm 5 triệu. Coi khoản này như “hóa đơn bắt buộc” phải trả cho tương lai mình trước, còn lại 20 triệu mới đem chi tiêu. Muốn thế, có thể phải giảm bớt những khoản không cần thiết: ít la cà quán xá, săn hàng giảm giá, hạn chế mua xe mới, điện thoại xịn nếu cái cũ còn dùng tốt… Nghe thì khổ, nhưng “khổ trước sướng sau” – kỷ luật vài năm để về sau tài chính dễ thở hơn rất đáng giá.
• Xây dựng quỹ dự phòng khẩn cấp: Đây là ưu tiên số một ngay khi bắt đầu kế hoạch. Trước khi nghĩ đến đầu tư sinh lời, gia đình em phải có quỹ an toàn. Hãy tích lũy một khoản tương đương 6-12 tháng chi phí sinh hoạt. Nhà em chi 15 triệu/tháng thì quỹ này cỡ 90 đến 180 triệu. Khoản tiền này gửi tiết kiệm kỳ hạn ngắn hoặc để tài khoản riêng, chỉ dùng khi khẩn cấp như ốm đau, mất việc, sửa nhà đột xuất… Quỹ này là ô dù bảo vệ trước cơn mưa bất chợt, như hình ảnh chú heo đất che ô trong mưa vậy. Nó giúp em không rơi vào cảnh vay nợ lãi cao hoặc bán tháo tài sản rẻ mạt khi gặp sự cố. (Bìm Bịp gật gù, nhớ đến hình ảnh Chim Lợn kể, giá nhà cậu ta có quỹ dự phòng thì đã đỡ khốn đốn).
• Đầu tư đều đặn và dài hạn: Tiết kiệm tiền thôi chưa đủ, phải bắt tiền làm việc. Thời của ông bà mình bỏ ống là xong, chứ thời nay lạm phát sẽ gặm nhấm tiền tiết kiệm dần nếu không đầu tư. Với kiến thức hiện tại, em có thể bắt đầu từ những kênh đơn giản, an toàn: Gửi tiết kiệm kỳ hạn dài (12 tháng lãi ~7%/năm) cho một phần tiền, phần còn lại tìm hiểu về quỹ mở hoặc ETF – đưa tiền cho các quỹ đầu tư chuyên nghiệp (ủy thác đầu tư) họ sẽ mua cổ phiếu, trái phiếu giúp mình. Lợi suất trung bình của quỹ mở cổ phiếu ở VN những năm qua khoảng 12%-15%/năm. Cháu có thể chọn một quỹ cân bằng (đầu tư 50% cổ phiếu 50% trái phiếu) để rủi ro vừa phải hoặc quỹ đầu tư chủ động có lịch sử hiệu quả lâu dài. Mỗi tháng, sau khi dành đủ cho quỹ khẩn cấp, hãy đều đặn bỏ 3-5 triệu vào danh mục đầu tư này. Nguyên tắc vàng: đầu tư định kỳ, không ngắt quãng, bất kể thị trường lên hay xuống. Ví dụ, nếu từ 2025 mỗi tháng em đầu tư 5 triệu với lãi suất trung bình 8%/năm, thì đến 2030 tài sản đầu tư của cháu có thể đạt khoảng 370 triệu, đóng góp đáng kể vào tổng tài sản. Nếu may mắn lãi 10%/năm, có thể đạt gần 390 triệu. Kết hợp với tiền tiết kiệm ngân hàng, sau 5 năm vợ chồng cháu hoàn toàn có thể chạm mốc 1 tỷ (bao gồm cả tiền gốc mới tiết kiệm và lãi sinh ra).
• Mua bảo hiểm để bảo vệ thành quả: Điều quan trọng không kém là phòng rủi ro lớn. Với gia đình trung lưu, một sự kiện xấu (bệnh nặng, tai nạn) có thể thổi bay toàn bộ số tiền tích cóp. Vì thế, hãy trích một phần tiền để mua bảo hiểm sức khỏe cho cả nhà cũng giúp yên tâm nếu lỡ có đau ốm phải viện phí nhiều.
• Đặt mục tiêu tài chính và theo dõi tiến độ: Động lực rất quan trọng để giữ vững kỷ luật. Em nên cùng vợ vạch ra mục tiêu cụ thể: ví dụ “Đến năm 2030, có 1,5 tỷ tài sản ròng; năm 2035 có 3 tỷ và mua được nhà 100m2; năm con 18 tuổi có quỹ giáo dục 500 triệu”. Mục tiêu rõ sẽ giúp em biết cần tiết kiệm và đầu tư bao nhiêu mỗi tháng. Mỗi năm, hãy rà soát kế hoạch một lần: tài sản hiện tại bao nhiêu, lãi lỗ thế nào, có bám sát mục tiêu không. Nếu chưa đạt, cần điều chỉnh – có thể cắt bớt chi tiêu hơn nữa, hoặc tìm cách tăng thu nhập (làm thêm, chuyển việc lương cao hơn, khởi nghiệp nhỏ bán hàng online, đầu tư cho bản thân học kỹ năng mới để thăng tiến…). Nhớ rằng “không có kế hoạch nào là bất biến” – nếu kinh tế biến động hay gia đình có thêm thành viên, phải cập nhật kế hoạch cho phù hợp thực tế.
• Tránh những cám dỗ làm giàu nhanh: Cú Thông Thái nghiêm giọng cảnh báo, “Đây là điều rất rất quan trọng cho Bìm Bịp”. Khi bắt đầu có chút vốn liếng, em sẽ nghe nhiều lời mời gọi: nào là “lãi suất 25%/năm đảm bảo” nếu góp vốn cho anh A chị B, hay “đầu tư coin X nhân 10 lần”, “mua đất nền dự án chắc thắng”… Hãy cảnh giác. Nguyên tắc: Lợi nhuận cao bất thường luôn đi kèm rủi ro cực lớn. Em nên tránh xa đa cấp tài chính, coin rác, chứng khoán phái sinh nếu chưa hiểu rõ, và không vay nợ để đầu tư mạo hiểm. Như Chim Lợn kể đấy – nhiều người mơ làm giàu nhanh đã mất sạch. Em cứ “chậm mà chắc”, kỷ luật theo kế hoạch, tài sản tăng dần đều mới là chiến thắng lâu dài. Đến khi kiến thức vững, tiền vốn lớn, lúc đó cơ hội đầu tư tốt thật sự sẽ đến (ví dụ em có thể mua một miếng đất nhỏ vùng ven rồi chờ 5-10 năm lên giá bán, hoặc góp vốn mở cửa hàng khi có kinh nghiệm… nhưng tất cả nên làm khi đã có nền tảng tài chính vững).

Bìm Bịp ghi chép như bay, miệng cười tươi không giấu nổi sự phấn khởi. Cậu nói: “Giờ em mới hiểu, làm giàu không phải chuyện một đêm mà là một quá trình bền bỉ. Kế hoạch anh Cú vạch ra nghe rất hợp lý và thực tế. Em sẽ về bàn với vợ, hai vợ chồng cùng quyết tâm thực hiện. Không dám mơ hảo huyền nữa, cứ mỗi tháng nhích lên một ít, 5-10 năm sau nhìn lại chắc chắn khác biệt.”

Cú Thông Thái gật đầu hài lòng: “Tốt lắm. Quan trọng là hai vợ chồng đồng lòng. Trung lưu mà biết đầu tư sớm, sau này con cái các em sẽ có bước đệm tốt hơn nhiều so với ngày xưa. Đó cũng là cách thế hệ sau vươn lên thành công hơn.”

Bìm Bịp nắm chặt tay, tự tin nói: “Em sẽ cố gắng để sau này không còn là Bìm Bịp chật vật nữa, mà biết đâu thành Cú Thông Thái 2.0 cũng nên!” Cả nhóm cười ồ, tinh thần ai nấy đều phấn chấn.

Kế hoạch dài hạn – chiếc phao cứu sinh trong biển lớn tài chính

Buổi trò chuyện dưới gốc đa kết thúc trong tiếng cười và những cái bắt tay thân mật. Cá Mập, Cú Hồng, Bìm Bịp mỗi người một hoàn cảnh, một mục tiêu, nhưng giờ đây họ đều đã lĩnh hội được bài học quan trọng: Lập kế hoạch tài chính dài hạn chính là chìa khóa sống còn. Trong biển lớn tài chính đầy sóng ngầm giai đoạn 2025–2030, kế hoạch ấy chính là chiếc phao cứu sinh giúp ta nổi trên mặt nước thay vì chìm nghỉm khi bão tố ập đến.

Hãy nhớ, thị trường không thiên vị ai – không vì bạn giàu hay nghèo mà nương tay. Chỉ những ai chuẩn bị kỹ lưỡng, nhìn xa trông rộng mới có thể biến nguy thành an, biến cơ hội thành thành công. Người có kế hoạch tài chính sẽ ung dung đối mặt những cơn mưa rào kinh tế, trong khi kẻ không chuẩn bị có thể ướt như chuột lột. Thị trường 2025–2030 dự báo sẽ có lúc thăng hoa, có lúc lao đao: chẳng hạn, có thể năm 2025–2026 kinh tế tăng trưởng tốt, cổ phiếu sinh lời đều; nhưng đến 2027–2028 biết đâu một cuộc khủng hoảng mới nổ ra – lạm phát cao, thất nghiệp tăng, tài sản rớt giá. Rồi sau đó lại phục hồi chu kỳ mới vào 2029–2030. Những ai theo kỷ luật kế hoạch sẽ sống sót và vươn lên mạnh mẽ hơn sau mỗi chu kỳ.

Cú Thông Thái gửi lời nhắn nhủ sau cùng: “Hãy luôn tỉnh táo và linh hoạt. Kế hoạch đã có, nhưng đừng quên theo dõi và điều chỉnh khi cần. Học hỏi không ngừng, cập nhật kiến thức kinh tế, tài chính, nâng cao kỹ năng của bản thân. Và đặc biệt, giữ cho mình một cái đầu lạnh và một trái tim nóng: tỉnh táo trước biến động, nhưng cũng nhiệt huyết theo đuổi mục tiêu đến cùng.”

Cuối cùng, dù bạn là Cá Mập nhiều tham vọng, Cú Hồng cẩn trọng hay Bìm Bịp cần cù, hãy noi gương Cú Thông Thái: lên kế hoạch cho tiền của mình như gieo một cái cây – chăm bón dài lâu để một ngày hái quả ngọt. Đến năm 2030 nhìn lại, bạn sẽ cảm ơn vì mình đã bắt đầu hôm nay. Đó chính là sự khác biệt giữa một tương lai đủ đầy và một tương lai chông chênh. Hãy bắt đầu ngay bây giờ, vì thời gian và sự kỷ luật chính là bạn đồng hành tốt nhất của sự giàu có bền vững!

Chúc bạn, dù thuộc nhóm nào, cũng sẽ trở thành “Cú Thông Thái” của chính cuộc đời mình, tự tin làm chủ vận mệnh tài chính trước mọi sóng gió. 🦉💰