Làm sao để tài sản gia tộc không bị tiêu tan qua các thế hệ?

Giàu có đã khó, giữ được sự giàu có qua nhiều thế hệ còn khó hơn gấp bội. Không ít gia tộc khổng lồ trên thế giới từng vang danh một thời nhưng rồi tài sản tiêu tan chỉ sau vài đời kế tục. Tại Việt Nam, sự gia tăng nhanh chóng của tầng lớp trung lưu và siêu giàu đang đặt ra câu hỏi cấp thiết: Làm sao để tài sản gia tộc không bị tiêu tan qua các thế hệ? 

Bài viết này, Cú Thông Thái sẽ phân tích hiện tượng “phú bất quá tam đại” trong bối cảnh hiện đại, đồng thời gợi mở những chiến lược quản lý tài sản giúp gia tộc duy trì thịnh vượng lâu dài.

1. “Phú bất quá tam đại”: Bất biến lịch sử và thách thức thực tế

Phú bất quá tam đại là gì?

“Phú bất quá tam đại là một câu thành ngữ gốc Hán, nghĩa là: Giàu có thường không vượt quá ba đời.

• Đời thứ nhất: Người gây dựng (ông/bà) thường vất vả, kiên trì, tiết kiệm → tích lũy được tài sản.
• Đời thứ hai: Con cái sinh ra trong giàu sang, vẫn còn chịu ảnh hưởng kỷ luật từ cha mẹ nên giữ và phát triển được phần nào.
• Đời thứ ba: Cháu chắt không trải qua gian khổ, tiêu xài phung phí, thiếu kỹ năng quản lý → tài sản dễ bị thất thoát, cơ nghiệp sụp đổ.

Trong xã hội Á Đông, câu nói “Phú bất quá tam đại” (Giàu không qua ba đời) từ lâu đã được xem như một định luật bất thành văn. Không ít gia tộc khổng lồ từng gây dựng tiếng tăm, tích lũy khối tài sản bền vững trong một thế hệ nhưng lại chứng kiến cảnh gia sản tiêu tan chỉ sau vài đời kế tục. 

Hiện tượng này không hề “kỳ bí”, mà nằm trọn vẹn trong quy luật vận động kinh tế, xã hội, văn hóa – khi lợi ích vật chất chuyển hóa thành thử thách tư duy, tổ chức và tinh thần.

Chân dung thực tế: Dữ liệu và quan sát từ Việt Nam

Sau hai thập kỷ tăng trưởng thần tốc, Việt Nam hiện có hơn 19,400 triệu phú USD (2023), dự kiến vượt 30,000 người vào năm 2025. Số cá nhân sở hữu trên $10 triệu cũng lên tới 5,459 người, với khoảng 752 người siêu giàu (tài sản ≥ $30 triệu) năm 2023, tăng lên 980 người vào 2028 (Theo tài liệu nghiên cứu năm 2025 về Ngành QLTS của SHS).

Tuy nhiên, không ít gia tộc giàu có đối mặt cùng nỗi lo lắng: làm sao bảo vệ, phát triển, truyền thừa giá trị vật chất lẫn tinh thần mà không bị phân tán, chia rẽ hay nhạt nhòa sau vài thế hệ? Lý do nào khiến tài sản gia tộc dễ dàng tan biến, bất chấp nền tảng hùng hậu ban đầu?

2. Tại sao tài sản dễ bị “chẻ nhỏ”, xung đột và phai nhạt tinh thần gốc?

Cơ chế di truyền tài sản và những cái bẫy tiềm tàng

Những chiếc bẫy tiềm tàng sẽ khiến nảy sinh xung đột và phai nhạt tinh thần gốc. Cụ thể:

a. Phân tán tài sản theo luật thừa kế

Trong gia đình truyền thống, tài sản thường được chia đều cho các con, dẫn đến hiệu ứng “chẻ nhỏ” tài sản sau mỗi thế hệ. Nếu thế hệ thứ nhất có một khối tài sản tập trung lớn, thế hệ thứ hai chia làm nhiều nhánh, thế hệ thứ ba lại tiếp tục phân tán. Giá trị kinh tế của tài sản mỗi nhánh ngày càng suy giảm.

Sự thiếu vắng các cơ chế “family office”, quỹ quản lý tập trung và chuyên nghiệp càng khiến quyền tài sản dễ bị… chẻ nhỏ.

b. Xung đột nội bộ gia tộc

Khi thế hệ tiếp nối không có tầm nhìn chung, mục tiêu phát triển dễ dẫn đến mâu thuẫn về định hướng đầu tư, cách chi tiêu, quản lý.

Việc thiếu quy chế, quy tắc, hoặc chưa thiết lập nền tảng minh bạch trong quản lý tài sản, sẽ tạo ra môi trường dễ phát sinh xung đột, tranh chấp tài sản hoặc kiện tụng gia đình.

c. Tinh thần gốc mai một dần

Thế hệ sáng lập thường trải qua giai đoạn dựng nghiệp gian nan, hiểu giá trị của từng đồng vốn, gắn bó với mục tiêu, triết lý chung. Thế hệ kế tiếp, nhiều khi sinh ra đã sẵn của, cảm nhận giá trị tài sản qua “bữa tiệc kế thừa” mà không phải qua thử thách, nỗ lực.

Khi chuẩn mực giáo dục tài chính, đạo đức, cùng ý chí phát triển gia tộc chưa được truyền lại rõ ràng, thế hệ sau dễ sa đà vào tiêu xài hoặc “ăn mòn” di sản.

d. Yếu tố xã hội và thói quen đầu tư

Phần lớn tài sản tại Việt Nam vẫn nằm ở bất động sản, tiền gửi ngân hàng, vàng – các kênh đầu tư thụ động, dễ tạo tâm lý “giữ của” hơn là “làm giàu”.

Gia tộc không xây dựng cấu trúc quản lý tài sản chủ động (danh mục đầu tư đa dạng hoá, quỹ family office, đầu tư quốc tế…) thì khối tài sản sẽ tiến nhanh tới hiệu ứng suy giảm.

Thống kê và ví dụ lịch sử

Theo phân tích của Knight Frank, New World Wealth, chỉ khoảng 0.4% dân cư Việt Nam tham gia các quỹ đầu tư công chúng. Trong số này, đa phần thuộc nhóm trung lưu hoặc giàu mới nổi, rất ít đã hình thành nền tảng truyền thừa lâu dài, quy chế quản lý chuyên nghiệp. 

Chưa có nhiều trường hợp gia tộc sở hữu quỹ gia đình hoạt động bền vững qua ba thế hệ trở lên, như các Rockefeller, Walton (Mỹ), Mitsui, Sumitomo (Nhật Bản), hoặc Lee (Singapore).

3. Làm sao để tài sản gia tộc không bị tiêu tan qua các thế hệ?

Chìa khóa bền vững chính là Chuyển đổi tư duy, kiến thiết cơ chế. Cụ thể dưới đây là các hình thức quản lý tài sản gia tộc:

Family Office: Mô hình quản lý gia tộc đột phá

Các gia tộc lớn trên thế giới duy trì sự giàu có qua nhiều thế hệ nhờ xây dựng hệ thống “family office” – văn phòng quản lý tài sản hoặc quỹ gia đình, quy chế đầu tư và tiêu chuẩn quản trị khắt khe.

Tại Việt Nam, mô hình này vẫn còn non trẻ. Nhóm siêu giàu thường gửi tiền ra nước ngoài (Singapore, Thụy Sĩ…) để sử dụng dịch vụ family office hoặc quỹ đầu tư toàn cầu do thiếu sản phẩm nội địa đáp ứng nhu cầu.

Family office giúp duy trì tài sản qua các thế hệ: tập trung đầu mối quản lý tài sản, thiết kế danh mục đầu tư đa dạng, kiểm soát tiêu dùng, phát triển các dịch vụ từ tư vấn thuế, thừa kế đến giáo dục tài chính cho thế hệ trẻ.

Quản lý tài sản chuyên nghiệp: Đa dạng hóa danh mục

Đặc điểm nổi bật của các quỹ gia đình lớn là đa dạng hóa danh mục và đầu tư nắm giữ dài hạn.

Không chỉ tập trung vào bất động sản hay tiền gửi, các gia tộc đầu tư mạnh vào quỹ cổ phiếu, quỹ trái phiếu, quỹ bất động sản, quỹ phòng hộ, tài sản thay thế (private equity, startup…).

Bảo tồn giá trị tài sản bằng phương pháp phân bổ linh hoạt theo các trục rủi ro – lợi nhuận: các kênh đầu tư truyền thống lẫn mới nổi cần được đánh giá, giám sát kiểm tra định kỳ.

Quản lý chuyên nghiệp giúp ứng phó với biến động thị trường và giữ tài sản khỏi bẫy “phú bất quá tam đại”.

Quy chế truyền thừa và giáo dục tài chính lớp kế nghiệp

a. Quy chế minh bạch về truyền thừa

Sớm xây dựng quy tắc truyền thừa rõ ràng (kế hoạch phân bổ, tiêu chuẩn kế vị, quyền quản trị, chế độ kiểm soát) giúp giảm tranh chấp.

Thống nhất định hướng đầu tư, mô hình quản trị gia tộc, phòng ngừa chia rẽ do bất đồng giữa các thành viên.

b. Đào tạo tài chính, tư duy hệ thống cho thế hệ sau

Family office tại các nước phát triển luôn đồng hành với chương trình giáo dục tài chính cá nhân, kỹ năng lãnh đạo, nhận thức trách nhiệm xã hội – tránh tình trạng “sinh ra đã có của” nhưng thiếu tư duy phát triển.

Khuyến khích các lớp kế nghiệp trải nghiệm thực tế kinh doanh, đầu tư, quản trị dự án từ sớm.

c. Xây dựng “giá trị lõi” của gia tộc

Nếu tài sản chỉ là vật chất, đo đếm bằng con số, rất dễ bị tàn phá bởi “bão tiêu dùng” và biến động kinh tế. Khi tài sản còn đi kèm giá trị văn hóa, triết lý gia tộc, tinh thần đoàn kết – đó mới là nền móng vững chãi.

Đặt trọng tâm cho các hoạt động thiện nguyện, giáo dục thế hệ kế tục về tầm nhìn, trách nhiệm xã hội để củng cố tinh thần gia tộc qua thời gian.

4. Hiện thực Việt Nam: Nền tảng mới cho gia tộc bền vững

Cơ hội và định hướng chính sách

Việt Nam đang ở thời kỳ cửa sổ dân số vàng (kéo dài đến 2038) – đây là giai đoạn tích lũy nguồn lực tốt nhất cho cả thế hệ hiện tại và các lớp trẻ tương lai.

Cơ hội bùng nổ các dòng vốn, công nghệ hóa quản lý tài sản (robo-advisor, fintech, các giải pháp phân bổ tài sản online) đang mở rộng bệ phóng cho các gia tộc giàu có xây dựng phòng quản trị riêng – như mô hình family office ở nước ngoài. Chính phủ cũng định hướng hoàn thiện khung pháp lý hưu trí tư nhân, khuyến khích ưu đãi thuế cho các hoạt động đầu tư dài hạn – tiền đề kiến tạo môi trường truyền thừa minh bạch cho gia đình, doanh nghiệp lớn.

Sản phẩm quản lý tài sản chuyên biệt cho gia tộc

Hiện nay, ngành quản lý tài sản Việt Nam ngày càng đa dạng sản phẩm hướng tới cả cá nhân và tổ chức lớn:

• Các danh mục ủy thác đầu tư trị giá đến 586,000 tỷ đồng năm 2024, các dịch vụ tư vấn thuế, lập kế hoạch thừa kế, bảo hiểm nhân thọ liên kết đầu tư… đã và đang phát triển.
• Sự xuất hiện của các quỹ ETF, Private Equity, bất động sản thương mại, quỹ phòng hộ,… giúp gia tộc dễ dàng đa dạng hóa sang các lĩnh vực tiềm năng và kiểm soát rủi ro khi chuyển hóa tài sản qua các thế hệ.
• Đội ngũ chuyên gia quản lý tài sản đang từng bước được nâng chuẩn (áp dụng hệ thống quản trị rủi ro quốc tế, kiểm toán minh bạch) tạo tiền đề cho các dịch vụ family office quy mô nội địa trong tương lai.

Vướng mắc và thách thức nội luật, xã hội

Quy mô các doanh nghiệp quản lý tài sản Việt Nam còn nhỏ, nhiều sản phẩm chưa đa dạng so với quốc tế, thiếu các giải pháp “bảo vệ tài sản gia đình” chuyên sâu như Trust, Foundations, Family Office.

Pháp lý thừa kế, bảo vệ quyền lợi, xử lý tranh chấp tài sản vẫn chậm đổi mới, chưa phổ cập kiến thức tài chính quản trị cho đại chúng.

Tư duy đầu tư, tiết kiệm, hưởng thụ còn thiên về “ăn chắc mặc bền”, chưa khuyến khích mạnh mẽ các mô hình đầu tư, truyền thừa thông minh.

>> Xem thêm: Tương lai ngành quản lý tài sản Việt Nam: Cơ hội cho mọi tầng lớp

5. Bài học từ các gia tộc lớn thế giới & gợi ý cho gia tộc Việt Nam

Bài học từ các gia tộc lớn trên thế giới

Rockefeller, Walton, Lee, Mitsui, Sumitomo đều sở hữu mô hình family office, quỹ gia đình tập trung phân phối nhiệm vụ đầu tư, quản lý, truyền thừa minh bạch, giáo dục thành viên về cả triết lý lẫn kỹ năng từ đời thứ nhất đến đời thứ ba, thứ tư.

Áp dụng cơ chế “cổ phần hóa gia tộc”: các tài sản lớn (công ty, bất động sản, dự án) chuyển thành công ty mẹ hoặc quỹ đầu tư gia đình, các thành viên sở hữu cổ phần, có quyền biểu quyết và chia lợi nhuận theo quy tắc chung – tránh tranh chấp, chia rẽ.

Đặt giá trị chung lên trước ý muốn cá nhân: cân bằng giữa phát triển tài sản và duy trì truyền thống.

Gợi ý chiến lược cho gia tộc tại Việt Nam

Xây dựng family office nội địa: tập trung quản lý tài sản, giám sát đầu tư, đa dạng hóa danh mục, kiểm soát chi tiêu; đồng thời đào tạo lớp kế thừa về kỹ năng tài chính, quản trị.

Lập kế hoạch truyền thừa dài hạn: ghi rõ quy tắc phân bổ, kế vị, quản trị và kế hoạch đầu tư; định kỳ kiểm tra, giám sát, đảm bảo tài sản không bị “chẻ nhỏ”, thất thoát.

Giáo dục tài chính & tạo dựng giá trị lõi: truyền cảm hứng về sứ mệnh, trách nhiệm cộng đồng cho lớp trẻ.

Tận dụng sản phẩm quản lý tài sản nội địa & quốc tế: công ty quản lý quỹ chuyên nghiệp, dịch vụ tư vấn thuế, lập kế hoạch thừa kế, quỹ đầu tư gia đình, bảo hiểm & quỹ hưu trí.

Mở rộng liên kết quốc tế: tham khảo mô hình từ Singapore, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc – huy động vốn, bảo vệ tài sản toàn cầu trong bối cảnh hội nhập.

Kết luận

Tài sản bền vững là di sản hệ giá trị, chứ không chỉ là tiền bạc.

Hiện tượng “Phú bất quá tam đại” là lời cảnh báo, nhưng cũng mở ra cơ hội cải tổ, đổi mới không ngừng. Gia tộc muốn bảo vệ di sản, không chỉ cần nền tảng tài chính vững mạnh, mà quan trọng hơn là cần tư duy hệ thống, xây dựng mô hình quản lý thông minh, minh bạch, giáo dục kế thừa và vun đắp giá trị lõi.

Cú Thông Thái hiện có dịch vụ tư vấn Quản lý tài sản gia tộc, giúp các gia đình tài phiệt xây dựng cơ chế bền vững cho khối tài sản qua nhiều thế hệ. Từ thiết kế cấu trúc tài sản, lập kế hoạch thừa kế, thành lập family office, đến đào tạo tài chính cho thế hệ kế nghiệp – Cú đồng hành như một “kiến trúc sư tài sản” để gia tộc vừa giữ được nền tảng vật chất, vừa truyền thừa được giá trị tinh thần cốt lõi.

Thế hệ kế tục vừa kế thừa của cải, vừa là người giữ lửa tinh thần, chỉ khi hai yếu tố này song hành, gia tài thực sự mới không bị phai nhạt, chia cắt bởi thời gian. Gia tộc giàu là khởi đầu, nhưng gia tộc bền vững mới là đích đến – và đích đó là sản phẩm của sự đồng thuận, quản trị chuyên nghiệp, tinh thần chung và quá trình phát triển liên tục.