Bài học về đòn bẩy từ Evergrande: Dùng tiền vay ngắn nuôi mộng dài và cái kết

Từng là biểu tượng cho sự trỗi dậy của bất động sản Trung Quốc, Evergrande đã xây nên đế chế khổng lồ bằng chiến lược táo bạo: vay ngắn hạn để đầu tư dài hạn. Khi thị trường còn “nóng”, dòng tiền cuồn cuộn giúp tập đoàn bứt phá không ai theo kịp. Nhưng khi cơn sốt hạ nhiệt, giấc mộng tăng trưởng ấy vỡ vụn. Cùng Cú Thông Thái mổ xẻ câu chuyện bài học về đòn bẩy từ Evergrande trong bài viết dưới đây nhé! 

Evergrande là ai?

China Evergrande Group (mã chứng khoán 3333.HK) là một công ty holding lớn được thành lập tại Quần đảo Cayman, với các lợi ích bất động sản rộng khắp ở Đại lục Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (PRC). Evergrande đã trở thành doanh nghiệp bất động sản tư nhân hàng đầu của Trung Quốc.

Vị thế và Quy mô:

• Công ty được niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán Hồng Kông vào tháng 11 năm 2009.
• Đến đầu năm 2012, Evergrande là một trong những công ty phát triển bất động sản lớn tại Đại lục.
• Năm 2021, Evergrande được báo cáo có tổng tài sản lên tới 2 nghìn tỷ RMB (nhân dân tệ), trong đó 60% là bất động sản và sở hữu hơn 1.000 công ty con.
• Tính đến cuối năm 2022, Evergrande sở hữu quỹ đất dự trữ là 210 triệu mét vuông.

Doanh thu và Lợi nhuận Báo cáo:

• Trong những năm trước khủng hoảng, Evergrande đã đạt được những con số tài chính ấn tượng. Trong Báo cáo thường niên 2011 (công bố vào cuối tháng 3 năm 2012), doanh thu là 61.92 tỷ RMB.
• Lợi nhuận gộp đạt 20.61 tỷ RMB, và lợi nhuận ròng tăng 46.9% lên 11.78 tỷ RMB.
• Tuy nhiên, sự mở rộng của Evergrande đã được thúc đẩy bằng nợ. Chỉ trong 6 năm (2015-2020), Evergrande báo cáo tổng lợi nhuận ròng là 174.34 tỷ RMB.
• Kể từ năm 2016, Evergrande đã mở ra con đường nợ nghìn tỷ với đòn bẩy cao.

Evergrande dùng đòn bẩy vay ngắn hạn để đầu tư dài hạn như thế nào?

Khủng hoảng tài chính của Evergrande là điển hình cho mô hình kinh doanh đòn bẩy cao (high financial leverage) kết hợp với sự mở rộng mù quáng, quản lý dòng tiền yếu kém và môi trường chính sách thắt chặt. Vậy Evergrande dùng khoản vay ngắn hạn để đầu tư dài hạn và ứng dụng đòn bẩy ra sao?

1. Nguyên nhân cốt lõi: Vay ngắn hạn cho đầu tư dài hạn

Điểm khởi đầu của cuộc khủng hoảng Evergrande nằm ở chính chiến lược tài chính thiếu bền vững. Tập đoàn này đã sử dụng các khoản vay ngắn hạn (chủ yếu từ ngân hàng và các tổ chức tín dụng phi ngân hàng) để đầu tư vào các dự án bất động sản dài hạn. Cách làm này chỉ hiệu quả khi thị trường đang “nóng” – dòng tiền bán hàng quay vòng nhanh, giúp doanh nghiệp kịp trả nợ ngắn hạn bằng nguồn thu mới.

Tuy nhiên, khi thị trường bất động sản Trung Quốc bắt đầu chững lại, doanh số bán nhà giảm, dòng tiền thu hồi bị tắc nghẽn, Evergrande rơi vào thế kẹt: vốn chưa thu về, nhưng nghĩa vụ trả nợ ngắn hạn vẫn đến hạn liên tục. Kết quả là tập đoàn thiếu thanh khoản trầm trọng, mất khả năng xoay vòng vốn và rơi vào vòng xoáy nợ nần.

Evergrande vận hành mô hình kinh doanh phụ thuộc gần như hoàn toàn vào nợ vay. Từ năm 2015, tỷ lệ nợ trên tổng tài sản (Debt-to-Asset Ratio) của tập đoàn luôn duy trì ở mức trên 80%, và đạt đỉnh 86,25% vào năm 2017.

Đòn bẩy cao giúp Evergrande mở rộng nhanh trong giai đoạn thị trường tăng trưởng, nhưng cũng khiến doanh nghiệp cực kỳ mong manh khi chu kỳ bất động sản đảo chiều. Chỉ cần doanh thu sụt giảm, chi phí lãi vay khổng lồ đã đủ để bào mòn toàn bộ lợi nhuận.

Không dừng lại ở bất động sản, Evergrande còn lao vào hàng loạt lĩnh vực mới với tham vọng “đa ngành” – từ ô tô điện đến nông nghiệp, sức khỏe, bảo hiểm và tài chính. Vấn đề là hầu hết các khoản đầu tư này không tạo ra dòng tiền ngắn hạn, mà ngược lại, hút thêm nguồn vốn của tập đoàn.

Ví dụ điển hình là mảng Evergrande Auto – dự án sản xuất xe điện được kỳ vọng sẽ là động cơ tăng trưởng mới. Tuy nhiên, mảng này lỗ tới 4,8 tỷ nhân dân tệ (RMB) mà vẫn chưa đạt được sản xuất hàng loạt. Những khoản đầu tư tốn kém này càng khiến tình hình tài chính của Evergrande thêm căng thẳng, trong khi nợ ngắn hạn thì vẫn tiếp tục chồng chất.

2. Số liệu dẫn chứng về Cấu trúc Nợ Ngắn hạn của Evergrande

Cấu trúc nợ của Evergrande cho thấy sự phụ thuộc nguy hiểm vào các khoản vay ngắn hạn, làm tăng rủi ro vỡ nợ:

Chỉ số Tài chính	2015	2020	2021 (31/12)	2022 (31/12)
Tỷ lệ Nợ/Tài sản (%)	81.22%	84.77%	82.71%	82.71%
Tỷ lệ Thanh toán Hiện hành (Current Ratio)	1.34	1.26	1.24	N/A
Tỷ lệ Thanh toán Nhanh (Quick Ratio)	0.42	0.22	0.43	N/A
Tỷ lệ Nợ ngắn hạn/Tổng nợ (%)	74.27%	77.27%	79.70%	N/A

Phân tích:

• Đòn bẩy Đáng báo động: Tỷ lệ nợ/tài sản duy trì trên 80%.
• Thiếu Thanh khoản Ngắn hạn: Tỷ lệ thanh toán nhanh (Quick ratio) chỉ đạt 0.22 vào cuối năm 2020, cho thấy áp lực trả nợ ngắn hạn gia tăng và vấn đề thanh khoản không đủ đang dần trở nên nổi bật.
• Phụ thuộc vào Nợ Ngắn hạn: Tỷ trọng nợ ngắn hạn trong tổng nợ phải trả đã tăng liên tục, đạt 77.27% vào cuối năm 2020. Điều này phản ánh sự phụ thuộc mạnh vào các quỹ ngắn hạn và rủi ro trả nợ cao.
• Quy mô Nợ: Tính đến quý II năm 2021, tổng nợ của Evergrande đã vượt quá 1.96 nghìn tỷ RMB. Đến cuối năm 2022, tổng nợ phải trả là 2,437.41 tỷ RMB. Trong đó, các khoản vay ngắn hạn (Current borrowings) là 587.123 tỷ RMB.
• Nợ chịu lãi: Nợ chịu lãi (interest-bearing debt) là 571.8 tỷ RMB vào giữa năm 2021, trong khi giá trị vốn và vật chất hiện có chỉ là 86.7 tỷ RMB.

3. Vỡ nợ và Rủi ro Hệ thống

Vào tối ngày 22 tháng 3 năm 2021, Evergrande chính thức thông báo rằng họ đã nhận được yêu cầu thực hiện nghĩa vụ bảo lãnh trị giá 260 triệu USD. Đây là dấu hiệu đầu tiên cho thấy cuộc khủng hoảng thanh khoản của tập đoàn đang bước vào giai đoạn nghiêm trọng: các nghĩa vụ tài chính ngắn hạn bắt đầu vượt xa khả năng chi trả thực tế.

Tại thời điểm đó, tình hình tài chính của Evergrande đã cực kỳ căng thẳng. Dòng tiền thu về từ bán dự án bị tắc nghẽn, trong khi nghĩa vụ nợ đến hạn vẫn liên tục dồn dập.

Evergrande không thể thanh toán đúng hạn khoản bảo lãnh 260 triệu USD, và nếu điều này tiếp diễn, các chủ nợ hoàn toàn có quyền yêu cầu “đáo hạn nhanh” (accelerated maturity) – nghĩa là yêu cầu tập đoàn trả toàn bộ các khoản vay còn lại ngay lập tức.

Đây là một đòn chí mạng, vì khi đó Evergrande vốn đã không còn khả năng xoay vòng vốn.

Rủi ro lan truyền trong hệ thống tài chính

Evergrande không chỉ là một doanh nghiệp bất động sản – mà là một mắt xích quan trọng trong hệ thống tài chính Trung Quốc, với hàng nghìn đối tác, ngân hàng, quỹ tín thác và nhà đầu tư cá nhân liên quan. Nếu Evergrande vỡ nợ, điều đó có thể kích hoạt vỡ nợ chéo (cross-default) ở hàng loạt tổ chức tài chính khác – những bên có liên đới hoặc cho vay Evergrande.

Hệ quả là rủi ro hệ thống tài chính (systemic risk) có thể lan rộng, đe dọa đến sự ổn định của toàn bộ thị trường tín dụng và bất động sản Trung Quốc.

Bản chất của cuộc vỡ nợ: Không phải mất khả năng thanh toán, mà là kẹt dòng tiền

Điều đáng nói là khủng hoảng của Evergrande không phải do mất khả năng thanh toán thực sự (insolvency) – nghĩa là không còn tài sản – mà do thiếu thời gian để chuyển đổi tài sản thành tiền mặt. Tập đoàn vẫn sở hữu khối tài sản khổng lồ:

• 231 triệu mét vuông đất dự trữ, với giá trị bán hàng ước tính hơn 3,5 nghìn tỷ RMB,
• 166 tỷ RMB giá trị bất động sản đầu tư,
• và 519 tỷ RMB cổ phần trong các doanh nghiệp ngoài lĩnh vực bất động sản.

Tổng giá trị tài sản này vượt xa nợ ròng 2 nghìn tỷ RMB. Tuy nhiên, vấn đề nằm ở chỗ: hầu hết các tài sản này không thể thanh khoản nhanh, trong khi các khoản nợ ngắn hạn lại đến hạn tức thì.

Tình hình tài chính đến cuối năm 2022: Khó duy trì hoạt động liên tục. Theo báo cáo tài chính đến ngày 31 tháng 12 năm 2022, Evergrande ghi nhận:

• Lỗ ròng (net loss): 125.814 tỷ RMB,
• Tổng nợ ròng (net liabilities): 599.074 tỷ RMB,
• Trong khi tiền mặt và các khoản tương đương tiền (bao gồm cả tiền bị hạn chế) chỉ còn 14.305 tỷ RMB.

Những con số này cho thấy mức độ mất cân đối nghiêm trọng giữa tài sản và nợ phải trả, đồng thời phản ánh nguy cơ thực tế về khả năng hoạt động liên tục của tập đoàn. Nói cách khác, Evergrande không còn “chết vì hết tiền”, mà là chết vì không kịp xoay tiền – một bài học đau đớn cho mô hình tài chính dựa trên vay ngắn – đầu tư dài.

Chính phủ Trung Quốc có “giải cứu” Evergrande không?

Thực tế, chính quyền Trung Quốc không trực tiếp “giải cứu” Evergrande, nghĩa là không rót tiền công để trả nợ hoặc cứu toàn bộ tập đoàn, nhưng đã can thiệp có kiểm soát nhằm ngăn chặn rủi ro hệ thống lan rộng ra toàn nền kinh tế.

Cách tiếp cận của Bắc Kinh là “kiểm soát thiệt hại” chứ không “xóa nợ”, thể hiện rõ triết lý: “ổn định xã hội là ưu tiên, nhưng doanh nghiệp phải tự chịu trách nhiệm cho sai lầm của mình.”

1. Hỗ trợ tái cấu trúc nợ – nhưng dưới giám sát chặt chẽ

Chính phủ Trung Quốc đã chỉ đạo thành lập các tổ công tác đặc biệt cấp tỉnh để giám sát quá trình tái cấu trúc nợ của Evergrande, đặc biệt tại Quảng Đông – nơi tập đoàn đặt trụ sở chính. Các tổ công tác này đóng vai trò như người trung gian giám sát, giúp Evergrande thương lượng lại với chủ nợ, sắp xếp thứ tự ưu tiên trả nợ và bán tài sản để thu hồi vốn.

Tuy nhiên, chính quyền không xóa nợ, không bảo lãnh, mà chỉ đảm bảo quy trình tái cấu trúc diễn ra có trật tự, tránh hoảng loạn trên thị trường tài chính.

2. Can thiệp vào dự án dở dang để bảo đảm quyền lợi người mua nhà

Một trong những hành động quyết đoán nhất của Bắc Kinh là chuyển giao các dự án dở dang của Evergrande cho chính quyền địa phương và doanh nghiệp nhà nước tiếp quản. Mục tiêu chính là hoàn thiện và bàn giao nhà cho người dân, nhằm ngăn chặn rủi ro xã hội từ làn sóng người mua nhà biểu tình hoặc vỡ niềm tin vào hệ thống bất động sản.

Một số ngân hàng quốc doanh và doanh nghiệp nhà nước (như Vanke, China Resources Land, hoặc Poly Developments) được khuyến khích hỗ trợ tài chính hoặc mua lại một phần dự án khả thi, giúp “phá băng” những công trình bị đình trệ.

3. Siết tín dụng và kiểm soát rủi ro lan truyền

Sau cú sốc Evergrande, Bắc Kinh đã triển khai loạt biện pháp siết tín dụng bất động sản và quản lý nợ doanh nghiệp chặt hơn. Cụ thể, quy tắc “Ba lằn ranh đỏ” (Three Red Lines) – giới hạn nợ tối đa của các doanh nghiệp bất động sản dựa trên ba chỉ tiêu tài chính (tỷ lệ nợ, dòng tiền, và tài sản ròng) – được áp dụng nghiêm ngặt hơn.

Chính phủ cũng yêu cầu các ngân hàng hạn chế cho vay mới đối với doanh nghiệp rủi ro cao, đồng thời giám sát chặt thị trường trái phiếu đô la Mỹ của các công ty Trung Quốc để tránh hiệu ứng domino vỡ nợ.

4. Thông điệp chính sách: “Ổn định chứ không cứu rủi ro đạo đức”

Bằng cách để Evergrande tự xử lý khủng hoảng dưới giám sát, Bắc Kinh muốn gửi một thông điệp rõ ràng: sẽ không có “giải cứu toàn diện” cho những doanh nghiệp mở rộng vô tội vạ dựa trên nợ vay. Đây là sự khác biệt lớn so với các cuộc khủng hoảng trước, khi nhiều tập đoàn “quá lớn để sụp đổ” (too big to fail) từng được cứu.

Lần này, chính phủ chấp nhận để một số doanh nghiệp yếu kém sụp đổ có kiểm soát, nhằm thiết lập lại kỷ luật tài chính và hướng thị trường bất động sản trở về mô hình tăng trưởng lành mạnh, dựa trên giá trị thực thay vì vay mượn đòn bẩy.

Hệ quả và bài học sau khủng hoảng Evergrande

Hệ quả lan rộng đến toàn thị trường

Sau khi Evergrande rơi vào khủng hoảng, niềm tin vào thị trường bất động sản Trung Quốc bị sụt giảm mạnh. Nhiều dự án bị đình trệ, hàng trăm nghìn người mua nhà không thể nhận nhà đúng hạn, trong khi các nhà cung cấp, nhà thầu và ngân hàng liên quan cũng bị ảnh hưởng dây chuyền.

Thị trường trái phiếu doanh nghiệp Trung Quốc – đặc biệt là nhóm high-yield (lợi suất cao) – lao dốc, khiến chi phí vay vốn của nhiều công ty bất động sản khác tăng vọt. Tình trạng “đóng băng thanh khoản” lan rộng, tạo nên hiệu ứng domino tài chính mà chính phủ Trung Quốc buộc phải can thiệp để kiểm soát rủi ro hệ thống.

Mặt trái của tăng trưởng nóng

Evergrande từng là biểu tượng cho “kỳ tích tăng trưởng” – với tốc độ mở rộng thần tốc và tham vọng dẫn đầu toàn ngành. Nhưng chính mô hình phát triển bằng nợ, chạy theo quy mô và thị phần thay vì hiệu quả, đã khiến tập đoàn trở thành nạn nhân của chính đòn bẩy tài chính mình tạo ra.

Khi thị trường tăng trưởng, vay ngắn hạn – đầu tư dài hạn giúp doanh nghiệp bứt phá. Nhưng khi chu kỳ đi xuống, đòn bẩy trở thành gọng kìm bóp nghẹt dòng tiền. Câu chuyện của Evergrande là minh chứng điển hình cho ranh giới mong manh giữa “tăng trưởng” và “rủi ro”.

Bài học cho nhà đầu tư và doanh nghiệp

Với nhà đầu tư, vụ Evergrande nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phân tích cấu trúc tài chính, chứ không chỉ nhìn vào quy mô tài sản hay doanh thu. Một doanh nghiệp có hàng nghìn tỷ tài sản vẫn có thể sụp đổ nếu dòng tiền ngắn hạn bị đứt.

Với doanh nghiệp, bài học là: tăng trưởng bền vững quan trọng hơn mở rộng nhanh. Sự an toàn tài chính – thể hiện qua tỷ lệ nợ hợp lý, dòng tiền ổn định, và khả năng thanh khoản cao – mới là nền tảng để sống sót trong chu kỳ khủng hoảng.

Kết luận

Khủng hoảng của Evergrande không chỉ là câu chuyện riêng của một tập đoàn, mà là lời cảnh báo cho toàn bộ hệ thống tài chính dựa trên nợ vay. Khi tăng trưởng được xây bằng đòn bẩy thay vì giá trị thực, cú trượt chân đầu tiên sẽ kéo theo hiệu ứng dây chuyền không thể cứu vãn.

Từ giấc mộng “đại gia bất động sản số một Trung Quốc”, Evergrande đã trở thành bài học kinh điển về quản trị rủi ro tài chính, và là lời nhắc nhở cho mọi nhà đầu tư: dòng tiền mới là mạch sống thật của doanh nghiệp – không phải tài sản hay danh tiếng.

FAQ

1. Evergrande nợ bao nhiêu và vì sao không thể trả?

Tính đến cuối năm 2022, Evergrande ghi nhận tổng nợ ròng hơn 599.074 tỷ RMB, trong khi lượng tiền mặt chỉ khoảng 14.305 tỷ RMB. Dù tập đoàn vẫn sở hữu tài sản lớn, nhưng phần lớn là đất và dự án bất động sản chưa hoàn thiện, rất khó chuyển thành tiền mặt ngay. Chính sự mất cân đối giữa tài sản – dòng tiền – thời hạn trả nợ đã khiến Evergrande rơi vào tình trạng vỡ nợ hàng loạt.

2. Chính phủ Trung Quốc có “giải cứu” Evergrande không?

Chính quyền Trung Quốc không trực tiếp cứu Evergrande, nhưng đã can thiệp để ngăn rủi ro lan rộng ra toàn hệ thống. Một số chính sách được áp dụng gồm:

• Hỗ trợ tái cấu trúc nợ và giám sát bán tài sản,
• Chuyển giao một số dự án dở dang cho chính quyền địa phương để bảo đảm bàn giao nhà cho người dân,
• Kiểm soát chặt tín dụng bất động sản, tránh tình trạng “vỡ nợ dây chuyền”.

Cách làm này cho thấy Bắc Kinh muốn hạn chế rủi ro xã hội, nhưng không khuyến khích mô hình “quá lớn để sụp đổ” (too big to fail).

3. Nhà đầu tư rút ra điều gì từ vụ Evergrande?

Từ câu chuyện này, nhà đầu tư có thể rút ra ba bài học quan trọng:

• Không đánh giá doanh nghiệp chỉ bằng quy mô tài sản hay doanh thu, mà phải xem cấu trúc nợ và dòng tiền thực.
• Đòn bẩy tài chính cao có thể khuếch đại lợi nhuận trong ngắn hạn, nhưng cũng phóng đại rủi ro khi thị trường đảo chiều.
• Và cuối cùng, minh bạch tài chính và quản trị dòng tiền luôn là nền tảng sống còn – đặc biệt trong các ngành thâm dụng vốn như bất động sản.