Đế chế Icahn Enterprises bị tố lừa đảo đa cấp – Sự thật ra sao?

Liệu một tập đoàn đầu tư có vốn hóa gần 18 tỷ USD như Icahn Enterprises (IEP) – “đế chế” do chính “Sói già Phố Wall” – Carl Icahn kiểm soát lại đang vận hành theo mô hình “giống Ponzi”? IEP bị cáo buộc duy trì mức cổ tức khổng lồ không nhờ lợi nhuận thật, mà nhờ cơ chế tài trợ tài chính vòng vo, khiến cả Phố Wall phải giật mình nhìn lại “cỗ máy cổ tức” trứ danh này. Cùng Cú Thông Thái tìm hiểu về vụ Icahn Enterprises bị tố lừa đảo đa cấp và thực hư ra sao nhé!

Giới thiệu về công ty Icahn Enterprises

Icahn Enterprises có “máu mặt” như thế nào?

Icahn Enterprises L.P. (IEP) là một công ty holding niêm yết trên sàn NASDAQ, do huyền thoại đầu tư Carl Icahn kiểm soát. Tiền thân của IEP là American Real Estate Partners L.P., một Master Limited Partnership (MLP) được thành lập năm 1987. Đến năm 2007, công ty đổi tên thành Icahn Enterprises sau khi mua lại quỹ quản lý tài sản riêng của chính Carl Icahn.

Carl Icahn và con trai ông – Brett Icahn, hiện nắm giữ khoảng 85% tổng số đơn vị cổ phiếu của IEP – cũng tương đương với 85% tài sản ròng của Carl Icahn nằm trong công ty này.

Icahn Enterprises hoạt động như một phương tiện đầu tư niêm yết công khai, giúp nhà đầu tư tiếp cận danh mục đầu tư đa dạng của Icahn, bao gồm cả doanh nghiệp đại chúng và tư nhân trong nhiều lĩnh vực như lọc dầu, phân phối phụ tùng ô tô, đóng gói thực phẩm và bất động sản.

Về cấu trúc, IEP là một quỹ đóng (closed-end fund) nhưng được tổ chức theo mô hình Master Limited Partnership (MLP) – kết hợp lợi thế của công ty đại chúng với tính linh hoạt về thuế của mô hình hợp danh.

**Master Limited Partnership (MLP) là một hình thức hợp danh mà các chủ sở hữu có thể giao dịch trên thị trường chứng khoán như cổ phiếu.

Người đứng đầu – ông Carl Icahn là ai?

Carl Icahn là một trong những nhà đầu tư nổi tiếng và có ảnh hưởng nhất ở Phố Wall. Ông bắt đầu sự nghiệp trong ngành tài chính từ thập niên 1960 và nhanh chóng tạo dựng danh tiếng nhờ chiến lược “mua để thay đổi” – đầu tư mạnh vào các công ty, rồi gây áp lực buộc ban lãnh đạo cải tổ nhằm gia tăng giá trị cổ đông.

Trong nhiều thập kỷ, Icahn từng đối đầu với những tên tuổi lớn như TWA, Texaco, Apple, eBay và Dell. Phong cách đầu tư của ông vừa quyết liệt, vừa mang tính chiến lược, khiến thị trường gọi ông là “kẻ gây hấn quyền lực” (corporate raider) nhưng cũng thừa nhận ông là người nhìn xa và biết cách tạo ra giá trị thật sự.

Carl Icahn sinh năm 1936, là tỷ phú người Mỹ, từng nhiều lần góp mặt trong danh sách những người giàu nhất thế giới của Forbes. Ông hiện giữ vai trò Chủ tịch Icahn Enterprises, còn con trai ông – Brett Icahn – là người đồng hành trong việc điều hành các khoản đầu tư chủ chốt của tập đoàn.

Hiệu suất và đòn bẩy của công ty trước cáo buộc

Trước khi vướng vào các cáo buộc, hiệu suất đầu tư của Icahn Enterprises (IEP) đã cho thấy nhiều dấu hiệu sa sút. Danh mục đầu tư cổ phiếu niêm yết (chiếm khoảng 45% tổng tài sản chỉ định gộp của IEP) đã mất tới 53% giá trị kể từ năm 2014, trong khi chỉ số S&P 500 lại tăng 147% trong cùng giai đoạn.

Bên cạnh đó, IEP sử dụng đòn bẩy tài chính khá cao, với 5,3 tỷ USD nợ ở cấp công ty mẹ (Holding Company) tính đến tháng 12/2022. Các khoản nợ này có lịch đáo hạn dày đặc, bao gồm 1,1 tỷ USD vào năm 2024, 1,36 tỷ USD vào năm 2025 và 1,35 tỷ USD vào năm 2026 – tạo áp lực không nhỏ lên khả năng thanh khoản và quản trị rủi ro của tập đoàn.

Icahn Enterprises bị tố lừa đảo đa cấp? Phân tích cáo buộc “mô hình giống Ponzi” và gian lận kế toán

Vụ “mô hình giống Ponzi” của Icahn Enterprises (IEP) không có nghĩa là công ty này làm đa cấp hay lừa đảo kiểu truyền thống đâu. Mà nó ám chỉ cách IEP xoay dòng tiền để duy trì mức cổ tức “khủng khiếp” – nhưng lại chẳng hề bền vững.

1. Dòng tiền và Cổ tức Không bền vững (Ponzi-like Economics)

“Giống Ponzi” – nhưng không phải lừa đảo kiểu đa cấp

Trước hết, nói cho rõ: cáo buộc “Ponzi-like economics” không có nghĩa IEP là mô hình lừa đảo đa cấp. Nó chỉ mô tả cách cấu trúc tài chính của công ty đang vận hành theo hướng lấy tiền mới trả tiền cũ, tạo ra cảm giác cổ tức cao ngất ngưởng nhưng lại không dựa trên lợi nhuận thật.

Carl Icahn vốn là người ưa trả cổ tức hậu hĩnh để giữ lòng nhà đầu tư, nhưng cách IEP duy trì dòng cổ tức đó lại khiến giới phân tích phải cau mày.

Dòng tiền âm triền miên – nhưng cổ tức vẫn “khủng”

Từ năm 2014, IEP ghi nhận dòng tiền tự do (Free Cash Flow) âm 4,9 tỷ USD. Tức là sau khi trừ toàn bộ chi phí đầu tư và hoạt động, công ty đang tiêu nhiều hơn kiếm. Nguyên nhân là:

• Các khoản đầu tư trên thị trường công liên tục thua lỗ.
• Mảng kinh doanh cốt lõi trong lĩnh vực năng lượng, phụ tùng ô tô và bất động sản không tạo ra đủ tiền mặt.

Thế nhưng, IEP vẫn chi tới gần 1,5 tỷ USD cổ tức bằng tiền mặt trong cùng giai đoạn. Một doanh nghiệp dòng tiền âm mà vẫn trả cổ tức đều đặn, nghe thôi đã thấy mùi “xoay vốn”.

Lợi suất cổ tức cao nhất thị trường – nhưng không phải “món hời”

Cổ phiếu IEP đang trả 2 USD mỗi quý, tương đương lợi suất 15,8%/năm – mức cao nhất trong nhóm doanh nghiệp Mỹ có vốn hóa trên 10 tỷ USD. Thoạt nhìn, đây là “miếng bánh béo bở”: lợi suất gấp nhiều lần trái phiếu chính phủ Mỹ. Nhưng đằng sau là câu hỏi lớn: tiền đâu ra để trả?

Câu trả lời là: bán thêm cổ phiếu. Từ năm 2019, IEP đã thực hiện các đợt chào bán cổ phiếu trực tiếp trên thị trường (ATM offerings), huy động khoảng 1,7 tỷ USD. Tiền này được dùng một phần để trả cổ tức – tức là công ty đang dùng vốn góp mới để duy trì hình ảnh “công ty trả cổ tức cao”.

Khi cổ tức là “tiền của chính anh em”

Theo báo cáo thuế, phần lớn cổ tức IEP chi trả được phân loại là “Return of Capital” (hoàn vốn) – nghĩa là nhà đầu tư đang nhận lại tiền của chính mình, không phải lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh.

Điều này giống như Cú rút 1 triệu từ ví bên trái bỏ sang ví bên phải, rồi tự khen mình “vừa được trả cổ tức hậu hĩnh”. Về mặt kế toán, có thể hợp lệ; nhưng về bản chất, đó không phải là tạo ra giá trị mới.

Tại sao gọi là “giống Ponzi”?

Vì trong mô hình Ponzi kinh điển, tiền của nhà đầu tư sau được dùng để trả cho nhà đầu tư trước, tạo ảo giác rằng hệ thống vẫn sinh lời. Với IEP, điều tương tự đang xảy ra – chỉ khác ở chỗ mọi thứ được hợp thức hóa qua thị trường chứng khoán. 

Công ty phát hành cổ phiếu mới, thu tiền của nhà đầu tư mới, rồi chi cổ tức cho cổ đông cũ. Chu kỳ này chỉ hoạt động ổn khi:

• Giá cổ phiếu đủ cao để thu hút vốn mới.
• Nhà đầu tư tin tưởng tiếp tục rót tiền.

Một khi niềm tin sụp đổ, dòng tiền mới ngừng lại, IEP sẽ buộc phải cắt cổ tức – và đó chính là điểm đứt của “chuỗi Ponzi hợp pháp”.

2. Thổi phồng Giá trị Tài sản Ròng (NAV)

Giá trị tài sản ròng (NAV) là thước đo cơ bản để xem một công ty đầu tư đáng giá bao nhiêu: nếu IEP bán hết tài sản rồi trả nợ, thì còn lại bao nhiêu tiền cho cổ đông. Nhưng chuyện ở đây là giá cổ phiếu IEP lại cao hơn giá trị đó đến mức khó tin.

• Mức định giá “trên mây”:

Tính đến tháng 12/2022, IEP giao dịch ở mức cao hơn 218% so với NAV được công ty công bố. Nói dễ hiểu, nếu danh mục tài sản của IEP trị giá 1 USD, thì thị trường đang định giá cổ phiếu của họ tận 3,18 USD.

• So sánh để thấy sự bất thường:

Trong cơ sở dữ liệu của Bloomberg, 526 quỹ đóng khác ở Mỹ đều giao dịch quanh mức bằng hoặc thấp hơn NAV – vì nhà đầu tư thường trừ hao chi phí vận hành và rủi ro. Thế nhưng IEP lại là ngoại lệ duy nhất bay cao như vậy.

Thậm chí, những “ông lớn” khác trong giới đầu tư chủ động như Third Point (Daniel Loeb) hay Pershing Square (Bill Ackman) – đều có danh tiếng lẫy lừng không kém Carl Icahn – lại đang giao dịch thấp hơn NAV của chính họ, tức là được chiết khấu so với giá trị thật.

Cú nói thế này cho dễ hiểu nhé: 

Thị trường đang định giá IEP như thể đây là “chiếc két vàng” của Carl Icahn, nhưng khi mở ra, trong két lại không nhiều tiền mặt như giá cổ phiếu thể hiện. Phí bảo hiểm 218% chẳng khác nào anh em mua một đồng bạc giả giá 3 đồng thật – chỉ vì tin người bán là “huyền thoại đầu tư”.

Và chính mức định giá “trên trời” đó khiến giới phân tích đặt câu hỏi: liệu IEP đang được thổi phồng bởi danh tiếng cá nhân của Carl Icahn hơn là giá trị tài chính thực sự của nó?

3. Số liệu đánh giá Tài sản không minh bạch của Icahn Enterprises

Các tài liệu của Hindenburg Research cho rằng NAV của IEP bị thổi phồng thêm 22% do các khoản lỗ đầu tư tiếp tục xảy ra và việc định giá quá cao đối với các tài sản kém thanh khoản (less liquid and private assets), chiếm khoảng ~31% tài sản chỉ định gộp của IEP:

Khoản mục Tài sản	Giá trị Báo cáo (12/2022)	Sự kiện và Số liệu Mâu thuẫn
Cổ phần Viskase (90% sở hữu)	243 triệu USD	Viskase là công ty đóng gói thịt niêm yết công khai. Tại thời điểm định giá, toàn bộ vốn hóa thị trường của Viskase chỉ là ~88.7 triệu USD. IEP đã định giá vị thế này cao hơn 67%. Mức định giá này dựa trên 9.0x Adjusted EBITDA do thiếu khối lượng giao dịch (illiquidity premium).
Bộ phận Phụ tùng Ô tô (Auto Parts)	381 triệu USD	Chỉ một tháng sau khi định giá (12/2022), công ty con chủ chốt là Auto Plus đã nộp đơn xin phá sản vào tháng 1/2023. IEP sau đó phải ghi giảm 193 triệu USD (giảm 51%) giá trị đầu tư này.
Bất động sản (Real Estate Holdings)	455 triệu USD	Giá trị này vẫn ổn định từ 2019-2022, mặc dù bao gồm Trump Plaza ở Atlantic City đã bị phá hủy hoàn toàn vào năm 2021 và một câu lạc bộ đồng quê bị thành viên tiếp quản năm 2020 do gần như mất khả năng thanh toán.

4. Rủi ro Margin Loan cá nhân của Carl Icahn

Phần này mới là mấu chốt khiến thị trường toát mồ hôi hột – khi chính “ông trùm” Carl Icahn cũng đang… vay nợ dựa trên cổ phiếu của mình. Nghe thì bình thường, nhưng với quy mô và cấu trúc của Icahn Enterprises (IEP), đây là quả bom tài chính treo lơ lửng trên đầu cả tập đoàn.

Carl Icahn – người nắm quyền kiểm soát gần như toàn bộ IEP – đã thế chấp 202,6 triệu đơn vị cổ phiếu IEP, tương đương khoảng 65% tổng cổ phần cá nhân của ông, để vay tiền qua các khoản vay ký quỹ (margin loans) tính đến tháng 5/2023.

Vấn đề là: margin loan không giống khoản vay bình thường.

Giá trị tài sản thế chấp (ở đây là cổ phiếu IEP) phải luôn duy trì trên một ngưỡng nhất định. Nếu giá cổ phiếu giảm mạnh, ngân hàng có quyền ép bán cổ phiếu hoặc yêu cầu bổ sung tài sản bảo đảm – gọi là margin call.

Điều đáng lo là Icahn không tiết lộ các điều khoản cụ thể của khoản vay:

• Tỷ lệ vay trên giá trị tài sản (LTV) là bao nhiêu?
• Ngưỡng duy trì khi giá cổ phiếu giảm là ở mức nào?
• Và tổng số tiền ông vay thực tế là bao nhiêu?

Không ai biết chắc. Nhưng giới phân tích nghi ngờ ông đã vay hàng tỷ USD, rồi tái đầu tư khoảng 3,4 tỷ USD vào chính các quỹ của mình – những quỹ đang thua lỗ nặng nề.

Đến tháng 4/2023, IEP tiết lộ Icahn đã rút 867 triệu USD khỏi quỹ – dấu hiệu cho thấy áp lực tài chính cá nhân đang dâng cao.

Nếu giá cổ phiếu IEP tiếp tục giảm và tiến gần về giá trị tài sản ròng (NAV), nguy cơ margin call hoàn toàn có thể xảy ra. Và khi đó, Icahn có thể buộc phải bán bớt cổ phần để trả nợ, khiến giá cổ phiếu IEP sụt thêm, kéo theo hiệu ứng domino: 

Giá giảm → bị ép bán thêm → giá càng giảm sâu.

Nói cách khác, rủi ro cá nhân của Icahn giờ đã trở thành rủi ro hệ thống của IEP.

Tóm lại – Vì sao có cáo buộc “mô hình giống Ponzi?

Tất cả các điểm trên kết nối lại thành một bức tranh chung:

• IEP đang hoạt động với dòng tiền tự do âm (âm 4,9 tỷ USD từ 2014).
• Công ty vẫn duy trì cổ tức cực cao (15,8%) – nhưng bằng cách bán cổ phiếu mới trên thị trường (ATM offerings) để lấy tiền trả cho cổ đông.
• Định giá cổ phiếu cao phi lý – giao dịch cao hơn NAV tới 218%.
• Và chủ tịch Icahn đang vay nợ cá nhân dựa trên chính cổ phiếu đó – khiến hệ thống càng thêm mong manh.

Tất cả tạo nên một vòng tròn rủi ro:

Tiền mới từ thị trường → trả cổ tức cũ → duy trì giá cổ phiếu cao → làm tài sản thế chấp trông “an toàn” hơn → vay thêm tiền → tái đầu tư vào chính mình.

Cú chỉ có thể thở dài: đây không hẳn là lừa đảo, nhưng là một chuỗi xoay vốn cực kỳ rủi ro, nơi mọi thứ chỉ đứng vững chừng nào nhà đầu tư vẫn tin và tiền vẫn chảy vào. Khi niềm tin đứt gãy, “đế chế Icahn” có thể lung lay chỉ vì chính cổ phiếu của mình.

Hậu quả của “đế chế Icahn” sau cáo buộc

Sau khi những cáo buộc về mô hình tài chính “giống Ponzi” được công bố, Icahn Enterprises (IEP) và chính Carl Icahn đã hứng chịu những thiệt hại nặng nề cả về tài chính lẫn uy tín.

1. Giá cổ phiếu sụt thảm hại

Theo CafeF, chỉ trong hơn một năm, cổ phiếu IEP đã mất hơn 75% giá trị, tương đương gần 20 tỷ USD vốn hóa bị “bốc hơi”. 

Từ mức khoảng 55 USD/cổ phiếu, giá lao dốc xuống chỉ còn hơn 10 USD – mức thấp nhất trong hơn hai thập kỷ. Đó là khủng hoảng hiếm thấy với một doanh nghiệp từng được coi là “cỗ máy sinh tiền” của Phố Wall.

2. Tài sản của Carl Icahn “teo tóp” nhanh chóng

Carl Icahn nắm tới 86% cổ phần IEP, nên khi cổ phiếu lao dốc, tài sản cá nhân của ông cũng sụt giảm tương ứng, chỉ còn chưa đến 5 tỷ USD – giảm hàng chục tỷ so với thời kỳ đỉnh cao. Ở tuổi 88, cú trượt giá này không chỉ làm tổn hại khối tài sản, mà còn đánh vào danh tiếng từng lừng lẫy suốt nhiều thập kỷ của ông.

3. Rủi ro Margin Loan lan sang hệ thống

Việc Icahn dùng chính cổ phiếu IEP làm tài sản thế chấp để vay tiền khiến tình hình càng nguy hiểm. Khi giá cổ phiếu giảm mạnh, nguy cơ bị gọi ký quỹ (margin call) tăng cao – nghĩa là ông có thể bị ép bán thêm cổ phần để trả nợ. 

Điều này không chỉ ảnh hưởng đến ông, mà còn có thể gây ra hiệu ứng dây chuyền: bán cổ phiếu → giá giảm thêm → bị ép bán tiếp.

4. Cắt cổ tức, mất niềm tin 

Để tránh áp lực tài chính và đáp lại chỉ trích, IEP buộc phải cắt giảm cổ tức – động thái khiến nhiều nhà đầu tư hoảng sợ và tháo chạy. Niềm tin từng được xây dựng bằng danh tiếng của Carl Icahn giờ trở thành gánh nặng: khi ông mất uy tín, cả tập đoàn cũng bị kéo theo.

5. Pháp lý và giám sát chặt chẽ hơn

Cùng với khủng hoảng tài chính, áp lực từ cơ quan quản lý gia tăng. Việc sử dụng cổ phiếu công ty làm tài sản đảm bảo mà không công bố rõ ràng đã khiến Icahn bị xử phạt và bị giám sát chặt hơn. Điều này làm tăng rủi ro pháp lý và chi phí tuân thủ, bào mòn thêm sức khỏe tài chính của IEP.

**Nguồn tham khảo: Ngày tàn của ‘Sói già Phố Wall’: Bị tố cáo lừa đảo đa cấp ở tuổi 88, tài sản bốc hơi 75%, công ty mất giá gần 20 tỷ USD

Kết luận

Trên đây Cú đã kể hết câu chuyện xung quanh công ty Icahn Enterprises cùng những mánh khóe tài chính. Đây là ví dụ điển hình cho việc dùng đòn bẩy và niềm tin để chống lại thực tại tài chính. 

Khi dòng tiền thật cạn, định giá thổi phồng và cổ tức “vẽ” lên quá cao, thì chỉ cần một cú châm nhỏ từ thị trường cũng có thể tạo ra khủng hoảng theo hiệu ứng domino. Hay nói cách khác: Đế chế được dựng trên danh tiếng và đòn bẩy, thì cũng chính danh tiếng và đòn bẩy sẽ là thứ kéo nó xuống.

FAQ

1. Icahn Enterprises (IEP) là công ty gì?

Icahn Enterprises là một tập đoàn đầu tư đa ngành do tỷ phú Carl Icahn sáng lập và kiểm soát, hoạt động trong nhiều lĩnh vực như năng lượng, ô tô, bất động sản, và đầu tư tài chính. Mô hình của IEP tương tự một quỹ đầu tư dạng “holding company”, trong đó Icahn trực tiếp quyết định chiến lược và danh mục đầu tư.

2. Vì sao IEP bị cáo buộc là “mô hình Ponzi”?

Các cáo buộc cho rằng IEP duy trì cổ tức cao bất thường (trên 15%) không phải bằng lợi nhuận thật, mà chủ yếu thông qua việc phát hành thêm cổ phiếu (ATM offerings) để lấy tiền trả cổ tức. Điều này tạo ra ảo giác về sự “hào phóng” với cổ đông, trong khi công ty có dòng tiền âm và giá trị tài sản ròng thấp hơn nhiều so với định giá trên thị trường.

3. Tại sao vụ việc Icahn lại gây chấn động Phố Wall?

Carl Icahn là biểu tượng của giới đầu tư – người từng làm rung chuyển hàng chục tập đoàn lớn của Mỹ. Việc ông bị cáo buộc “thổi phồng giá trị” và “dùng đòn bẩy quá mức” không chỉ khiến IEP mất gần 20 tỷ USD vốn hóa, mà còn làm lung lay niềm tin vào hình tượng “Sói già Phố Wall” – một trong những huyền thoại cuối cùng của thời kỳ đầu cơ tài chính truyền thống.