Toàn bộ vụ Tập đoàn dầu khí Petrobras tham nhũng chấn động Brazil

Vụ bê bối của Petrobras được coi là một vụ tham nhũng có quy mô độc đáo và lớn nhất trong lịch sử Brazil, vạch trần một mạng lưới rộng lớn các chính trị gia, các đảng phái chính trị, giám đốc điều hành cấp cao của nhà nước, và các nhà thầu lớn. Cùng Cú Thông Thái khám phá toàn bộ vụ tập đoàn dầu khí Petrobras tham nhũng trong bài viết này nhé! 

Vị thế của Tập đoàn Petrobras trước bê bối

Petrobras (Petróleo Brasileiro S.A.) là tập đoàn dầu khí quốc gia của Brazil, thành lập năm 1953, hoạt động trong toàn bộ chuỗi giá trị năng lượng – từ thăm dò, khai thác, lọc dầu, phân phối, hóa dầu, năng lượng điện và nhiên liệu sinh học.

Dù là doanh nghiệp nhà nước (SOE), Petrobras được tổ chức như công ty cổ phần niêm yết công khai (trên sàn NYSE và B3 São Paulo), với Chính phủ Brazil nắm đa số cổ phần có quyền biểu quyết.

Theo Fortune năm 2017, Petrobras là doanh nghiệp lớn nhất Mỹ Latinh và xếp thứ 75 thế giới về doanh thu. Doanh thu hàng năm lên tới hàng trăm tỷ USD, khiến Petrobras trở thành “trái tim” của nền kinh tế Brazil.

Tuy nhiên, chính cấu trúc “vừa công – vừa tư” này đã khiến công ty dễ bị chi phối bởi mục tiêu chính trị, tạo ra lỗ hổng lớn trong quản trị và kiểm soát nội bộ.

Phân tích toàn cảnh vụ Petrobras tham nhũng

Kế hoạch tham nhũng tại Petrobras kéo dài hơn một thập kỷ, được xem là một trong những vụ bê bối chính trị – quan liêu nghiêm trọng nhất trong lịch sử Brazil. Toàn bộ hệ thống này hoạt động tinh vi và có tổ chức, bao trùm cả giới doanh nghiệp, quan chức nhà nước lẫn chính trị gia cấp cao.

1. Cơ chế vận hành của kế hoạch tham nhũng

Trọng tâm của vụ bê bối nằm ở quy trình mua sắm công (public procurement) của Petrobras – nơi dòng tiền khổng lồ được vận hành thông qua các hợp đồng xây dựng, hạ tầng dầu khí và kỹ thuật.

Cartel và hệ thống hối lộ

Các tập đoàn xây dựng và kỹ thuật hàng đầu Brazil đã liên kết với nhau thành một cartel để thao túng đấu thầu. Đổi lại, họ chi tiền hối lộ cho lãnh đạo cấp cao của Petrobras, cùng các chính trị gia và đảng phái cầm quyền, nhằm đảm bảo giành được các hợp đồng béo bở.

Thao túng quy trình đấu thầu

Trong các cuộc họp bí mật, các thành viên cartel thỏa thuận trước mức giá, chia phần dự án và quyết định công ty nào sẽ “thắng thầu”. Nhờ đó, toàn bộ quá trình đấu thầu của Petrobras chỉ mang tính hình thức, còn kết quả thực tế đã được định đoạt từ trước.

“Cartel” ở đây chỉ liên minh ngầm giữa các tập đoàn xây dựng và kỹ thuật lớn của Brazil. Những công ty này bắt tay với nhau để thao túng các gói thầu của Petrobras – tức là:

• Họ thỏa thuận trước ai sẽ “thắng” hợp đồng nào,
• Cùng nhau nâng giá thầu để chia nhau lợi nhuận,
• Và trích lại một phần tiền hối lộ cho lãnh đạo Petrobras và giới chính trị để được “bảo kê”.

Vai trò của các giám đốc điều hành Petrobras

Các giám đốc được bổ nhiệm theo sự giới thiệu chính trị đã trực tiếp hoặc gián tiếp hỗ trợ cartel. Họ thực hiện hàng loạt hành vi gian lận như:

• Đẩy nhanh quy trình đấu thầu, bỏ qua các bước thẩm định kỹ thuật bắt buộc.
• Phê duyệt dự án quy mô lớn dù thiếu hồ sơ thiết kế cơ sở hoặc đánh giá rủi ro.
• Phê duyệt hợp đồng thuê nhà thầu mà không qua kiểm định năng lực.
• Sửa đổi và gia hạn hợp đồng để nâng giá trị, thường là không cần thiết và với chi phí phóng đại.

Tỷ lệ hối lộ

Theo Văn phòng Công tố Liên bang Brazil (MPF, 2017), tiền hối lộ chiếm từ 1% đến 5% tổng giá trị các hợp đồng, vốn đã bị thổi giá hàng trăm triệu USD. Phần trăm này được chia đều giữa giới lãnh đạo Petrobras, quan chức chính phủ, và đảng phái chính trị nhằm tài trợ cho chiến dịch bầu cử và duy trì quyền lực.

Cơ chế rửa tiền

Để che giấu nguồn gốc bất hợp pháp, các khoản hối lộ được chuyển qua trung gian gọi là “doleiros” – những tay môi giới tài chính chuyên rửa tiền. Họ sử dụng hệ thống công ty bình phong, tài khoản ở nước ngoài và các giao dịch thương mại giả mạo để “làm sạch” tiền, sau đó phân phối lại cho những người nhận hối lộ.

Kế hoạch này tồn tại suốt nhiều năm nhờ sự thông đồng giữa giới chính trị và ban điều hành Petrobras, cùng với sự yếu kém trong hệ thống kiểm soát nội bộ. Đây chính là nguyên nhân khiến vụ tham nhũng trở thành biểu tượng của sự suy thoái trong quản trị doanh nghiệp nhà nước Brazil, kéo theo khủng hoảng kinh tế và chính trị sâu rộng trong giai đoạn 2014-2016.

2. Thất bại trong Kiểm soát Nội bộ

Mặc dù trên lý thuyết Petrobras sở hữu một hệ thống quản trị và kiểm soát nội bộ được đánh giá là “chi tiết và hoàn chỉnh nhất trong các doanh nghiệp nhà nước”, thực tế cho thấy toàn bộ cơ chế này chỉ tồn tại trên giấy. Các quy định, quy trình và chuẩn mực đạo đức được thiết kế đầy đủ, nhưng bị vô hiệu hóa bởi chính những người có trách nhiệm thi hành chúng.

Văn hóa tổ chức yếu kém

Nguyên nhân cốt lõi nằm ở văn hóa doanh nghiệp thiếu liêm chính và đạo đức. Tham nhũng không còn là hành vi cá biệt mà trở thành chuẩn mực ngầm trong hệ thống. Một cựu thành viên Ủy ban Kiểm toán Petrobras từng thừa nhận:

“Petrobras có một trong những hệ thống quản trị chi tiết và hoàn chỉnh nhất mà tôi từng thấy. Nhưng đáng tiếc, nó chỉ hoàn hảo trên giấy. Nhiều quy định không bao giờ được áp dụng, và những kẽ hở trong hệ thống lại bị khai thác một cách tinh vi.”

Câu nói này phản ánh đúng thực tế “tone at the top” của Petrobras – khi ban lãnh đạo cấp cao không làm gương, toàn bộ bộ máy bên dưới cũng dần mất chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp.

Quy trình mua sắm quá linh hoạt – lạm dụng quyền tùy nghi

Petrobras được phép áp dụng một cơ chế đấu thầu riêng (Nghị định 2.745/1998), nhằm tạo tính linh hoạt trong ngành công nghiệp dầu khí vốn có đặc thù kỹ thuật phức tạp. Tuy nhiên, tính linh hoạt bị biến tướng thành công cụ phục vụ lợi ích nhóm.

Các lãnh đạo có quyền “tùy nghi” cao trong việc lựa chọn nhà thầu, điều chỉnh điều khoản hợp đồng hay phê duyệt ngân sách. Không có cơ chế kiểm soát chặt chẽ hoặc phê duyệt độc lập, khiến những quyết định mang tính cá nhân trở thành đòn bẩy cho tham nhũng có hệ thống.

Hệ thống điện tử bị vô hiệu hóa

Petrobras từng triển khai hệ thống mua sắm điện tử Petronect nhằm minh bạch hóa quy trình và giảm tiếp xúc trực tiếp giữa bên mua và bên bán. Tuy nhiên, việc sử dụng hệ thống này không bắt buộc, và các bộ phận quản lý thường né tránh áp dụng trong các hợp đồng lớn.

Theo kiểm toán năm 2016 của Cơ quan Kiểm soát Liên bang Brazil (CGU), Petronect được dùng trong 70% số vụ mua sắm, nhưng chỉ chiếm 30% tổng giá trị giao dịch tài chính. Điều này cho thấy các hợp đồng lớn – nơi dễ xảy ra tham nhũng nhất – lại không chịu sự giám sát của hệ thống điện tử, làm vô hiệu hóa ý nghĩa của công cụ minh bạch hóa này.

Thiếu giám sát độc lập và hạn chế tiếp cận thông tin

Dù Petrobras chịu sự giám sát của các cơ quan như TCU (Tòa Kiểm toán Liên bang) và CGU (Cơ quan Kiểm soát Liên bang), nhưng quyền tiếp cận của họ rất hạn chế. Do Petrobras được xem là doanh nghiệp nhà nước tự chủ về tài chính, nên nhiều hệ thống quản lý và kế toán được vận hành như doanh nghiệp tư nhân, khiến kiểm toán viên nhà nước không thể truy cập dữ liệu chi tiết trong quá trình đấu thầu.

Các cơ quan kiểm toán chỉ được tiếp cận hồ sơ sau khi kết quả đấu thầu đã được công bố, khi mọi quyết định quan trọng đã hoàn tất. Việc này làm mất đi vai trò phòng ngừa, biến hoạt động kiểm toán thành một hình thức kiểm tra hậu kỳ, không đủ sức ngăn chặn gian lận ngay từ đầu.

Số liệu về thiệt hại của vụ Petrobras tham nhũng

Vụ bê bối Petrobras đã gây ra những hậu quả tài chính và kinh tế vĩ mô nghiêm trọng:

Chỉ số Thiệt hại	Con số	Chi tiết
Thiệt hại Ước tính	2 tỷ USD	Số tiền thất thoát ước tính do hối lộ theo Petrobras.
Thiệt hại Ước tính (Công tố viên)	Vượt quá 5 tỷ USD	Ước tính của các công tố viên Brazil.
Thiệt hại Tổng thể (Cảnh sát Liên bang)	42.8 tỷ R$	Ước tính thiệt hại do các bất thường (tương đương khoảng 10.5 tỷ GBP vào tháng 8/2017).
Sụt giảm Giá cổ phiếu	Giảm 68%	Giá cổ phiếu Petrobras giảm từ 13.32 (đầu 2014) xuống 4.25 (cuối 2015).
Cắt giảm Đầu tư	Giảm 25%	Cắt giảm kế hoạch đầu tư cho giai đoạn 2015-2019.
Cắt giảm Nhân lực	Giảm 34%	Giảm lực lượng lao động.
Tác động GDP	Hơn một nửa	Khủng hoảng Petrobras chịu trách nhiệm cho hơn một nửa sự sụt giảm GDP gần 4% của nền kinh tế Brazil trong năm 2015.

Hậu quả sau bê bối Petrobras tham nhũng: Khủng hoảng chính trị và làn sóng biểu tình

Vụ bê bối Petrobras không chỉ là cú sốc kinh tế mà còn tạo ra một cuộc khủng hoảng chính trị – xã hội sâu rộng nhất trong nhiều thập kỷ tại Brazil. Khi quy mô và mức độ tham nhũng bị phơi bày, niềm tin của người dân vào chính phủ và doanh nghiệp nhà nước gần như sụp đổ hoàn toàn.

Từ năm 2015, hàng triệu người dân Brazil đã xuống đường biểu tình tại các thành phố lớn như São Paulo, Rio de Janeiro và Brasília, yêu cầu truy tố những người liên quan và chấm dứt nạn tham nhũng có hệ thống trong chính quyền.

Cuộc điều tra “Lava Jato” – Operation Car Wash đã làm rung chuyển nền chính trị Brazil, kéo theo hàng loạt chính trị gia, quan chức cấp cao và giám đốc điều hành Petrobras bị khởi tố hoặc kết án tù. Một số nhân vật tiêu biểu bị kết án gồm:

• Eduardo Cunha, Chủ tịch Hạ viện Brazil, bị kết án 15 năm 4 tháng tù.
• Nhiều Bộ trưởng, Thứ trưởng và lãnh đạo đảng bị cáo buộc nhận hối lộ hoặc rửa tiền.
• Cựu Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva, người từng được ca ngợi là biểu tượng của tầng lớp lao động, bị kết án 9,5 năm tù vì tội rửa tiền và tham nhũng liên quan đến Petrobras (dù sau này bản án được hủy bỏ vì lý do thủ tục pháp lý).

Vụ việc đã làm tê liệt hệ thống chính trị Brazil trong nhiều năm, góp phần dẫn đến cuộc khủng hoảng kinh tế nặng nề và sự sụp đổ của chính phủ Dilma Rousseff – người kế nhiệm Lula và từng là Chủ tịch Hội đồng quản trị Petrobras trong giai đoạn xảy ra sai phạm.

4. Petrobras tiến hành cải tổ và khôi phục niềm tin

Sau khi bê bối bị phanh phui, từ năm 2015, Petrobras đã tiến hành một loạt cải tổ sâu rộng về quản trị, kiểm soát và đạo đức doanh nghiệp, nhằm khôi phục uy tín và đảm bảo minh bạch trong hoạt động:

• Phát động Chương trình Phòng chống Tham nhũng Petrobras (Petrobras Corruption Prevention Programme – PCPP):

Đây là chương trình toàn diện nhằm xây dựng văn hóa “không khoan nhượng với tham nhũng”, tập trung vào đào tạo nhân viên, nâng cao nhận thức đạo đức và kiểm soát rủi ro gian lận trong mọi cấp độ quản lý.

• Thành lập Bộ phận Quản trị và Tuân thủ (Governance and Compliance Department):

Cơ quan này chịu trách nhiệm thiết kế, triển khai và giám sát chính sách tuân thủ nội bộ, đảm bảo Petrobras tuân thủ các quy định của Brazil và chuẩn mực quốc tế, đặc biệt là Đạo luật Sarbanes–Oxley (SOX) mà công ty phải tuân theo do niêm yết tại sàn NYSE.

• Siết chặt đánh giá nhà cung cấp – áp dụng “Integrity Due Diligence”:

Petrobras đưa vào quy trình thẩm định liêm chính (Integrity Due Diligence) đối với tất cả nhà thầu, nhà cung cấp và đối tác. Mục tiêu là xác định rủi ro tham nhũng hoặc liên hệ chính trị trước khi ký hợp đồng, thay thế hoàn toàn cơ chế xét duyệt mang tính hình thức trước đây.

• Thiết lập hệ thống tố cáo độc lập, bảo mật đa ngôn ngữ:

Một kênh tố giác và bảo vệ người tố cáo mới được thiết kế, hoạt động 24/7 bằng tiếng Bồ Đào Nha, Anh và Tây Ban Nha, cho phép nhân viên, đối tác hoặc công dân báo cáo hành vi sai phạm một cách ẩn danh và an toàn. Kênh này được vận hành bởi bên thứ ba độc lập, nhằm tránh can thiệp nội bộ và bảo đảm thông tin được xử lý minh bạch.

Những cải cách này đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong nỗ lực tái thiết hình ảnh Petrobras, biến doanh nghiệp từng là biểu tượng của tham nhũng trở thành một trong những điển hình về cải tổ quản trị doanh nghiệp nhà nước tại Mỹ Latinh. Tuy nhiên, giới chuyên môn nhận định rằng sự thay đổi về cơ chế chỉ bền vững khi đi kèm với thay đổi văn hóa tổ chức và trách nhiệm lãnh đạo thực chất, điều mà Petrobras vẫn phải tiếp tục duy trì lâu dài.

Kết luận 

Vụ bê bối Petrobras không chỉ là câu chuyện về tham nhũng tài chính, mà là hình ảnh thu nhỏ của một hệ thống quản trị bị xói mòn từ bên trong. Trong suốt hơn một thập kỷ, các kẽ hở trong cơ chế mua sắm, văn hóa tổ chức thiếu liêm chính và mối quan hệ chặt chẽ giữa chính trị – doanh nghiệp đã biến Petrobras thành công cụ phục vụ lợi ích nhóm.

Hậu quả là thiệt hại kinh tế hàng chục tỷ USD, niềm tin công chúng sụp đổ, và một cuộc khủng hoảng chính trị kéo dài khiến Brazil rơi vào suy thoái nghiêm trọng. Tuy nhiên, vụ việc cũng trở thành bước ngoặt lịch sử buộc cả chính phủ lẫn cộng đồng doanh nghiệp phải nhìn lại vai trò của minh bạch, đạo đức lãnh đạo và hệ thống kiểm soát độc lập trong quản trị hiện đại.

Ngày nay, Petrobras đang dần phục hồi – không chỉ về tài chính mà còn trong cách vận hành và văn hóa nội bộ. Song, bài học đắt giá mà vụ việc để lại vẫn còn nguyên giá trị: một hệ thống kiểm soát chỉ thực sự có ý nghĩa khi được chống đỡ bởi con người trung thực và lãnh đạo có trách nhiệm.

Download App Cú Thông Thái giúp Tích sản nhẹ nhàng – Kết quả huy hoàng ở đây:

• Link web: https://app.sstock.com.vn 
• CH Play/Android: TẠI ĐÂY
• iOS/App Store: TẠI ĐÂY

FAQ

1. Vụ tham nhũng Petrobras bắt đầu và kết thúc khi nào?

Kế hoạch hối lộ và rửa tiền được cho là bắt đầu từ đầu những năm 2000, kéo dài hơn một thập kỷ, trước khi bị phanh phui vào năm 2014 trong khuôn khổ cuộc điều tra Operation Car Wash (Lava Jato).

2. Tổng thiệt hại tài chính của Petrobras là bao nhiêu?

Theo nhiều nguồn, thiệt hại trực tiếp ước tính từ 2 đến hơn 5 tỷ USD, nhưng tổng thiệt hại kinh tế gián tiếp – bao gồm sụt giá cổ phiếu, cắt giảm đầu tư và mất tăng trưởng GDP – có thể lên tới hơn 10 tỷ USD.

3. Petrobras đã làm gì để phục hồi sau bê bối?

Từ năm 2015, Petrobras tiến hành cải tổ toàn diện, bao gồm thành lập Bộ phận Quản trị & Tuân thủ, triển khai Chương trình Phòng chống Tham nhũng (PCPP), siết chặt quy trình lựa chọn nhà thầu, và thiết lập hệ thống tố cáo độc lập nhằm đảm bảo minh bạch tuyệt đối trong hoạt động.