Vụ bê bối tài chính của Luckin Coffee – gã khổng lồ cà phê Trung Quốc

Từng được ca ngợi là “kỳ lân” sáng giá nhất Trung Quốc, Luckin Coffee đã khiến giới đầu tư toàn cầu ngỡ ngàng khi thừa nhận gian lận doanh thu hơn 300 triệu USD chỉ sau hai năm niêm yết. Đằng sau tốc độ mở rộng thần tốc là cả một hệ thống giao dịch giả, dữ liệu bị thao túng và văn hoá doanh nghiệp đặt tăng trưởng lên trên đạo đức. Cùng Cú Thông Thái vén bức màn vụ bê bối tài chính của Luckin Coffee và những hệ lụy ảnh hưởng đến thị trường nhé! 

Giới thiệu chung về Luckin Coffee

Luckin Coffee Inc. (Luckin) là chuỗi cà phê tại Trung Quốc, được thành lập vào năm 2017. Công ty này áp dụng mô hình ứng dụng (app-based), buộc khách hàng mua qua app (không dùng tiền mặt), điều khiển trải nghiệm bằng công nghệ.

Chiến lược mở rộng của Luckin rất nhanh: từ đầu 2018 đến giữa 2019, họ mở trung bình 5,2 cửa hàng mỗi ngày. Trong thời gian này, công ty tuyên bố đã phục vụ 16,9 triệu khách hàng và pha hơn 111 triệu cốc cà phê. Trong giai đoạn 2017 đến tháng 3/2019, Luckin đã “đốt” khoảng RMB 3,3 tỷ (≈ USD 500 triệu) tiền mặt cho marketing, mở cửa hàng và vận hành.

Luckin tiến hành IPO tại Mỹ vào tháng 5/2019, niêm yết trên Nasdaq – trở thành chuỗi cà phê có trụ sở tại Trung Quốc đầu tiên niêm yết ở Mỹ. Mô hình kinh doanh của họ đề cao tốc độ tăng trưởng, chi phí cố định thấp và quản lý dựa trên dữ liệu thu thập từ ứng dụng di động.

Thế nhưng, gã khổng lồ cà phê đến từ Trung Quốc này lại khiến nhà đầu tư thất vọng vì những mánh khóe gian lận kế toán tinh vi. Cùng Cú tiếp tục khám phá xem Luckin Coffee đã sử dụng những phương thức gì nhé! 

Các phương thức gian lận Luckin Coffee sử dụng

Theo Ủy ban Chứng khoán Mỹ (SEC), từ tháng 4/2019 đến tháng 1/2020, Luckin đã làm giả doanh thu, chi phí và lỗ ròng để thuyết phục nhà đầu tư tin vào tăng trưởng vượt bậc.

Gian lận được triển khai thông qua 3 kịch bản chính:

1. Gian lận coupon cá nhân

Đây là bước khởi đầu nhỏ nhưng mang tính thử nghiệm của đội ngũ tài chính Luckin. Họ lợi dụng các chương trình khuyến mãi và coupon giảm giá, vốn được thiết kế để kích cầu thật, để tạo ra giao dịch giả.

Cách thức vận hành:

• Nhân viên Luckin (hoặc người quen của họ) dùng WeChat Pay hoặc Alipay để mua coupon (phiếu giảm giá cà phê).
• Sau đó, chính họ hoặc bên liên quan redeem coupon này – nghĩa là thực hiện “mua hàng” trên hệ thống, dù không có tách cà phê nào được pha.
• Mỗi lượt redeem như vậy được hệ thống ghi nhận là một giao dịch bán hàng hợp lệ, qua đó tạo doanh thu ảo.

Tác động:

• Giá trị doanh thu làm giả theo hình thức này hơn 1 triệu USD.
• Tuy số tiền nhỏ so với tổng quy mô gian lận, nhưng nó đóng vai trò thử nghiệm cơ chế, giúp Luckin kiểm chứng rằng hệ thống kiểm toán nội bộ và đối soát doanh thu không thể phát hiện sai lệch.

Phân tích:

Đây là giai đoạn “thử lửa”: nếu không bị lộ, mô hình gian lận sẽ được mở rộng. Việc dùng ví điện tử giúp họ ẩn danh và khó truy vết, vì các giao dịch này vẫn xuất hiện hợp lệ trong app và sổ bán hàng. Nó cũng chứng tỏ ban điều hành đã chủ động chỉ đạo từ sớm, chứ không phải hành vi tự phát của nhân viên.

2. Gian lận coupon doanh nghiệp

Khi Luckin muốn tăng trưởng doanh thu theo cấp số nhân (đặc biệt trong giai đoạn chuẩn bị IPO năm 2019), họ mở rộng chiêu thức coupon từ cá nhân sang doanh nghiệp.

Cách thức vận hành:

• Luckin ký các “hợp đồng bán coupon số lượng lớn” cho các doanh nghiệp đối tác.
• Tuy nhiên, các công ty này không phải khách hàng thật mà là do nhân viên hoặc người thân của lãnh đạo điều hành nắm giữ.
• Sau khi coupon được bán ra, chúng lại được redeem nội bộ hoặc bởi nhân viên giả danh khách hàng, tạo nên hàng trăm ngàn giao dịch ảo.

Điểm tinh vi:

• Trên báo cáo, các giao dịch này được phân loại là “bán B2B”, một hình thức hoàn toàn hợp pháp. Nhờ đó, Luckin có thể báo cáo doanh thu tăng mạnh, lượng khách hàng doanh nghiệp mở rộng.
• Trong khi đó, không có hàng hóa hoặc dịch vụ thực nào được cung cấp – chỉ là các dòng dữ liệu ảo trên hệ thống.

Phân tích:

Hình thức này tăng quy mô gian lận lên đáng kể, vì Luckin có thể thổi phồng doanh thu gấp nhiều lần mà không bị phát hiện ngay. Các kiểm toán viên khi rà soát hợp đồng chỉ thấy các chứng từ “hợp lệ”: có mã số thuế, có biên lai, có thanh toán. Tuy nhiên, bản chất của giao dịch là giả mạo thương mại (fictitious transactions).

Nó phản ánh vấn đề đạo đức tổ chức sâu sắc: Các cấp quản lý sẵn sàng huy động mạng lưới người thân, nhân viên và công ty con để tạo ra hệ sinh thái gian lận có tổ chức.

3. Gian lận qua các công ty vỏ (shell companies)

Đây là phần chủ đạo và tinh vi nhất của vụ việc, chiếm khoảng 90% tổng doanh thu làm giả (≈ USD 311 triệu).

Cách thức vận hành:

• Luckin lập ra hoặc sử dụng hàng loạt công ty vỏ (shell companies) — các pháp nhân không có hoạt động kinh doanh thật.
• Các công ty này đứng tên mua coupon số lượng cực lớn, rồi redeem toàn bộ để tạo doanh thu giả.
• Sau đó, hệ thống kế toán ghi nhận toàn bộ các giao dịch này là “doanh thu hợp lệ” từ khách hàng doanh nghiệp.

Thao túng chi phí:

• Để làm báo cáo tài chính “thật” hơn, Luckin còn tạo chi phí giả:
• Công bố các khoản thanh toán cho “nhà cung cấp” không có thật.
• Một phần dòng tiền sau đó được chuyển ngược lại cho các “funding companies” mà nhân viên nội bộ kiểm soát.
• Mục tiêu là để che giấu dòng tiền thật, khiến báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh trông hợp lý: Doanh thu tăng → chi phí tăng → thua lỗ giảm → triển vọng cải thiện.

Hệ thống dữ liệu kép: Luckin Coffee vận hành 2 hệ thống dữ liệu song song:

• Hệ thống thật (Business Operations Database) – Ghi nhận toàn bộ giao dịch thực tế tại quầy và trên ứng dụng.
• Hệ thống giả (Fabricated Database) – Được sử dụng để lập báo cáo tài chính gửi cho ban lãnh đạo, kiểm toán viên và nhà đầu tư.

Khi kiểm toán nội bộ hoặc bên ngoài (EY) truy cập, họ chỉ được phép xem hệ thống giả. Điều này cắt đứt hoàn toàn khả năng kiểm tra chéo giữa dữ liệu vận hành và sổ kế toán.

Phân tích:

Đây là mô hình gian lận có tổ chức, quy mô lớn và được quản lý trung tâm – không còn là hành vi của một nhóm nhân viên, mà là chủ trương của toàn bộ cấp quản lý cấp cao. Hệ thống hai lớp dữ liệu là đặc điểm điển hình của gian lận có chủ đích, giống mô hình của Enron hoặc Wirecard: Một “vũ trụ giả” được dựng lên chỉ để trình diễn với nhà đầu tư.

Việc sử dụng shell companies giúp Luckin:

• Khó lần ra dòng tiền thật (vì có trung gian).
• Trì hoãn phát hiện trong kiểm toán định kỳ.
• Tạo niềm tin giả tạo về tốc độ tăng trưởng phi thường, hỗ trợ giá cổ phiếu và việc huy động vốn.

Tổng kết ba cấp độ gian lận: 

Cấp độ	Hình thức	Mục tiêu	Quy mô	Đặc điểm
1	Coupon cá nhân	Thử nghiệm thao túng hệ thống	≈ 1 triệu USD	Dễ thực hiện, rủi ro thấp
2	Coupon doanh nghiệp	Mở rộng quy mô gian lận	Ước tính hàng chục triệu USD	Hợp thức hóa bằng hợp đồng “liên quan”
3	Công ty vỏ	Thổi phồng toàn diện doanh thu	≈ 311 triệu USD	Có tổ chức, tinh vi, tạo hệ thống dữ liệu giả

Quá trình phát hiện sai phạm và hậu quả 

Sự việc bị phanh phui

Bước ngoặt lớn nhất xảy ra khi một báo cáo nghiên cứu chi tiết được công bố bởi một người bán khống (short-seller) ẩn danh vào ngày 31 tháng 1 năm 2020. Báo cáo này cáo buộc Luckin Coffee đã gian lận quy mô lớn, thổi phồng hầu hết các chỉ số hoạt động quan trọng, bao gồm:

• Số lượng sản phẩm bán ra mỗi cửa hàng mỗi ngày
• Giá bán ròng trung bình mỗi sản phẩm

Để củng cố kết luận, nhóm nghiên cứu đã tiến hành một cuộc điều tra độc lập quy mô chưa từng có:

• Quan sát 11.260 giờ video tại các cửa hàng Luckin trên khắp Trung Quốc.
• Thuê 92 nhân viên toàn thời gian và 1.418 nhân viên bán thời gian để ghi chép, đếm số lượng khách hàng, và theo dõi hoạt động bán hàng thực tế.

Báo cáo sau đó kết luận rằng số lượng giao dịch mà Luckin công bố cao hơn rất nhiều so với số liệu thực tế, đồng nghĩa với việc doanh thu bị thổi phồng giả tạo.

Phản ứng của công ty thế nào?

Ngay sau khi báo cáo được công bố, ngày 3 tháng 2 năm 2020, Luckin Coffee ra thông cáo chính thức kiên quyết phủ nhận toàn bộ cáo buộc, khẳng định rằng: “Công ty bác bỏ mọi cáo buộc sai sự thật trong báo cáo, và sẽ thực hiện điều tra nội bộ để bảo vệ danh tiếng.”

Trong giai đoạn này, cổ phiếu Luckin vẫn được giao dịch ở mức cao, do nhiều nhà đầu tư tin rằng cáo buộc chỉ là chiêu trò “đánh xuống” giá cổ phiếu.

Cuộc điều tra của SEC

Đến ngày 29 tháng 4 năm 2020, Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Mỹ (SEC) chính thức mở cuộc điều tra gian lận kế toán đối với Luckin Coffee. Kết quả điều tra xác nhận rằng công ty đã thổi phồng doanh thu hơn 300 triệu USD trong năm 2019 thông qua giao dịch ảo và chi phí giả.

Ngay sau đó, ban lãnh đạo Luckin thực hiện hàng loạt thay đổi lớn:

CEO Jenny Zhiya Qian, COO Jian Liu, cùng 6 nhân viên khác có liên quan trực tiếp đến việc làm giả dữ liệu đều bị sa thải vào tháng 5/2020. Đến tháng 7/2020, Charles Lu (Chủ tịch Hội đồng quản trị) cũng bị chấm dứt hợp đồng.

Những động thái này cho thấy ban lãnh đạo cấp cao là trung tâm điều phối của hành vi gian lận, chứ không phải sai sót kế toán đơn lẻ.

Án phạt từ SEC

Tháng 12 năm 2020, Luckin Coffee đồng ý nộp phạt 180 triệu USD để dàn xếp các cáo buộc với SEC. Dù không thừa nhận hay phủ nhận hành vi gian lận, việc chấp nhận khoản phạt này đánh dấu sự sụp đổ niềm tin hoàn toàn của thị trường vào Luckin.

Ngày 5 tháng 2 năm 2021, Luckin chính thức nộp đơn xin bảo hộ phá sản theo Chương 15 tại Hoa Kỳ, nhằm tái cấu trúc hoạt động và bảo vệ tài sản trước các vụ kiện của cổ đông.

Tác động thị trường trước và sau vụ bê bối tài chính của Luckin Coffee

1. Trước khi vỡ lở

Trước khi vụ việc bị phanh phui, Luckin Coffee là ngôi sao tăng trưởng thần tốc của thị trường chứng khoán Trung Quốc:

• Chỉ trong 4 tháng (từ tháng 9/2019 đến tháng 1/2020), giá cổ phiếu tăng 237%,
• Đạt mức định giá cao nhất 12,7 tỷ USD vào ngày 17/01/2020.

Công ty tung ra hàng loạt chiến lược mới:

• Ra mắt Luckin Tea
• Triển khai các cửa hàng bán lẻ không người lái, tạo cảm giác về một doanh nghiệp công nghệ – bán lẻ đầy tiềm năng.

2. Tài sản của lãnh đạo

Đến đầu năm 2020, Charles Lu, chị gái ông – Sunying Wong, và CEO Jenny Qian sở hữu tổng giá trị cổ phần lên tới 6,7 tỷ USD, chỉ hai năm sau khi cửa hàng đầu tiên mở cửa. Tuy nhiên, cả Lu và Qian đều đã thế chấp một phần lớn cổ phiếu của mình để đảm bảo vay vốn, dẫn đến chuỗi phản ứng ký quỹ (margin call) khi giá cổ phiếu sụt mạnh.

3. Sau khi sự thật được phơi bày

• Cổ phiếu rơi hơn 81% chỉ trong vài ngày
• Niêm yết trên Nasdaq bị đình chỉ
• Nhà đầu tư mất trắng hàng tỷ USD
• Luckin Coffee từ biểu tượng tăng trưởng công nghệ Trung Quốc trở thành bài học kinh điển về gian lận kế toán và quản trị thất bại.

>> Xem thêm:

Phân tích vụ Kandi Technologies bị cáo buộc gian lận doanh thu và bài học rút ra

Vụ bê bối tài chính EHang: Sự thật phía sau những đơn hàng tỷ đô

Bài học từ vụ bê bối tài chính của Luckin Coffee

Vụ bê bối của Luckin Coffee là minh chứng điển hình cho hậu quả tàn phá của “chủ nghĩa tăng trưởng bằng mọi giá” – khi doanh nghiệp đặt kỳ vọng thị trường và giá cổ phiếu lên trên giá trị thật và đạo đức kinh doanh.

Tăng trưởng không thể đánh đổi bằng sự trung thực

Ban lãnh đạo Luckin Coffee, trong nỗ lực chứng minh tốc độ mở rộng “thần tốc” và vượt qua Starbucks tại Trung Quốc, đã thao túng số liệu doanh thu, phóng đại giao dịch bán hàng, và che giấu các khoản chi phí thật.

Cách làm này có thể giúp giá cổ phiếu tăng trong ngắn hạn, nhưng nó phá hủy hoàn toàn niềm tin của nhà đầu tư – yếu tố cốt lõi để doanh nghiệp tồn tại dài lâu.

Áp lực thị trường và “tư duy thành tích” – nguồn gốc của gian lận

Luckin Coffee bị ám ảnh bởi kỳ vọng “phải luôn tăng trưởng”. Khi kết quả thật không đạt như mong đợi, ban điều hành đã chọn con đường gian dối để làm đẹp báo cáo.

Câu chuyện này phản ánh “tam giác gian lận” (Fraud Triangle):

• Áp lực (Pressure): phải đáp ứng mục tiêu tăng trưởng do nhà đầu tư kỳ vọng.
• Cơ hội (Opportunity): hệ thống kiểm soát nội bộ yếu, thiếu giám sát độc lập.
• Biện minh (Rationalization): lãnh đạo tự thuyết phục rằng “chỉ làm tạm thời, sau này sẽ bù lại”.

Quản trị doanh nghiệp yếu kém và thiếu kiểm soát đạo đức

Luckin đã không có cơ chế giám sát nội bộ hiệu quả, hội đồng quản trị thiếu sự độc lập và minh bạch. Các giao dịch với bên liên quan không được công bố, khiến doanh thu ảo dễ dàng được hợp thức hóa.

Bài học rút ra:

• Phải có ủy ban kiểm toán độc lập, có quyền tiếp cận thông tin tài chính đầy đủ.
• Báo cáo nội bộ cần được kiểm tra định kỳ, có cơ chế xác thực chéo giữa các phòng ban.
• Chính sách bảo vệ người tố giác (whistleblower) là cần thiết để phát hiện sai phạm từ sớm.

Giá trị doanh nghiệp sụp đổ, niềm tin bốc hơi

Khi gian lận bị phanh phui, Luckin Coffee mất gần như toàn bộ giá trị thị trường, từ định giá 12,7 tỷ USD xuống chỉ còn một phần nhỏ trong vài tháng. Hàng loạt nhà đầu tư, nhân viên và đối tác bị thiệt hại nặng nề. Trong khi đó, những người trong cuộc – CEO, COO, Chủ tịch – phải rời ghế và đối mặt với án phạt 180 triệu USD từ SEC.

Tư duy đạo đức – nền tảng bền vững cho doanh nghiệp

Câu chuyện của Luckin Coffee nhắc lại rằng đạo đức không thể là “phụ kiện” trong kinh doanh, mà phải là trụ cột trung tâm của mọi quyết định. Doanh nghiệp thành công lâu dài không chỉ dựa vào doanh thu và tốc độ, mà phải dựa trên tính minh bạch, sự tin tưởng và trách nhiệm với cổ đông.

Tóm lại: Luckin Coffee là lời cảnh tỉnh rõ ràng cho giới kinh doanh – tăng trưởng có thể tạo ra lợi nhuận, nhưng chỉ có trung thực mới giữ được giá trị.

Kết luận

Vụ bê bối tài chính của Luckin Coffee không chỉ là bài học về kế toán gian lận, mà còn là lời cảnh tỉnh cho mọi doanh nghiệp đang chạy đua tăng trưởng. Khi đạo đức bị xem nhẹ và niềm tin thị trường bị phản bội, giá trị thương hiệu – dù từng rực rỡ đến đâu – cũng có thể sụp đổ chỉ sau một đêm.

Tăng trưởng bền vững phải được xây dựng trên nền tảng minh bạch, kiểm soát nội bộ vững chắc và văn hoá trung thực. Chỉ khi đó, doanh nghiệp mới có thể tồn tại lâu dài trong một thị trường toàn cầu ngày càng khắt khe.

FAQ

1. Luckin Coffee đã gian lận bằng cách nào?

Luckin Coffee đã phóng đại doanh thu thông qua các giao dịch giả với bên liên quan và báo cáo sai số lượng sản phẩm bán ra mỗi cửa hàng mỗi ngày. Báo cáo của bên điều tra cho thấy hơn 300 triệu USD doanh thu là không có thật.

2. Ai là người chịu trách nhiệm chính trong vụ bê bối này?

Những người chịu trách nhiệm gồm CEO Jenny Qian, COO Liu Jian, và Chủ tịch Charles Lu. Họ bị cáo buộc chỉ đạo và phê duyệt các hoạt động kế toán gian lận, dẫn đến việc cả ba bị sa thải và điều tra trong năm 2020.

3. Vụ việc này ảnh hưởng thế nào đến nhà đầu tư?

Khi vụ gian lận bị phanh phui, cổ phiếu Luckin Coffee trên sàn NASDAQ lao dốc hơn 80%, khiến hàng triệu nhà đầu tư mất trắng. Công ty buộc phải nộp đơn phá sản tại Mỹ vào năm 2021, chấm dứt một trong những “câu chuyện khởi nghiệp nhanh nhất và sụp đổ cũng nhanh nhất” của Trung Quốc.